APJ Abdul Kalam — एका चुकलेल्या प्रयोगातून जन्मली महानता

“APJ Abdul Kalam — एका चुकलेल्या प्रयोगातून जन्मली महानता” हा लेख भारताचे मिसाईल मॅन डॉ. ए.पी.जे. अब्दुल कलाम यांच्या आयुष्यातील एका फेल झालेल्या वैज्ञानिक प्रयोगातून जन्मलेल्या महानतेची प्रेरणादायी कथा सांगतो. या लेखात त्यांच्या अपयशातून यश निर्माण करण्याची शक्ती, नेतृत्वगुण, विज्ञानातील जिद्द आणि भारताच्या मिसाईल कार्यक्रमातील योगदानाची सखोल माहिती दिली आहे. चुका कशा प्रकारे यशाची पहिली पायरी बनतात हे या लेखातून स्पष्ट दिसते.

प्रस्तावना

भारताचे मिसाईल मॅन, विज्ञानविश्वातील तेजस्वी तारा आणि देशाचे 11 वे राष्ट्रपती — Dr.APJ Abdul Kalam पण त्यांची महानता एखाद्या सुवर्णयोगातून जन्मली नाही… ती जन्मली एका चुकलेल्या प्रयोगातून. ही कथा सांगते की अपयश म्हणजे शेवट नाही; तेच यशाकडे नेणारं दार आहे.

Success Mantra — फक्त 1% लोक पाळतात अशा 10 यशस्वी सवयी

APJ Abdul Kalam Official Tribute Website

एका चुकलेल्या प्रयोगाची गोष्ट — जी इतिहास घडवते

1960 चा काळ… भारतात विज्ञानाचे पाय घट्ट रोवण्याची मोठी धडपड सुरू होती. केरळमधील थुंबा रिसर्च सेंटरमध्ये समुद्राच्या किनारी लहानशा चर्चमध्ये तेव्हाचे तरुण वैज्ञानिक दिवस-रात्र रॉकेट तंत्रज्ञानावर काम करत होते. साधनांची कमतरता इतकी होती की अनेकदा प्रयोगशाळेतलं उपकरणही परत परत जोडून वापरावं लागायचं. त्याच ठिकाणी काम करत होते — शांत स्वभावाचे, डोळ्यांत स्वप्न घेऊन जगणारे APJ Abdul Kalam.

एके दिवशी त्यांच्या टीमने मोठा रॉकेट प्रोपल्शन प्रयोग ठरवला. अनेक महिने तांत्रिक गणितं, इंधनाचे प्रमाण, दाबाची रचना, इंजिनची रचना—सगळं तासन्‌तास बसून तपासलं जात होतं. अखेर तो दिवस आला. समुद्राकाठी रॉकेट उभं होतं. सर्व वैज्ञानिक श्वास रोखून उभे होते.

काउंटडाउन सुरु झालं…
3… 2… 1… Fire!

पण पुढच्याच क्षणी सगळं थांबलं.

रॉकेट वर जाण्याऐवजी त्याच जागी अडकून राहिलं. दाब पुरेसा निर्माण झाला नाही, इंधनाचं मिश्रण चुकीचं ठरलं, आणि काही सेकंदांनी इंजिन मंद झाल्यासारखं पेट घेऊन थंडावलं. प्रयोग फेल झाला.

काही वैज्ञानिक निराश होऊन बसले. कुणी कुणाकडे बघत नव्हतं. काहींच्या डोळ्यांत पाणीही आलं होतं. त्या प्रकल्पात अनेक महिने गेले होते… आणि शेवट असा?

पण त्या शांततेत एकच माणूस वेगळा उभा होता — अब्दुल कलाम.

त्यांनी कोणालाही दोष दिला नाही. न राग, न निराशा. उलट हसत म्हणाले—
“चूक कुठे झाली हे शोधण्यासाठी हा प्रयोग फेल व्हायलाच हवा होता.”

ते प्रयोगस्थळी बसले आणि हातात वही घेऊन पुन्हा सर्व मोजमापं तपासू लागले. इंधन मिश्रणातील सूक्ष्म चूक त्यांनी वेगाने ओळखली. त्यांनी टीमला सांगितलं—
“आपण चुकीला घाबरू नये… चुकीने आपल्याला पुढचा मार्ग दाखवला आहे.”

त्या दिवशी त्यांनी तीन गोष्टी ठरवल्या:

1. इंधन मिश्रणाचं गणित तीन स्तरावर तपासायचं.
   चुकीच्या प्रमाणावर त्यांनी विस्तृत संशोधन केलं आणि पुढील रॉकेटसाठी नवीन प्रोपल्शन मॉडेल तयार केलं.
2. लाँच सिक्वेन्स तीनपट तपासायचा.
   फेल झालेल्या प्रयोगाने त्यांना दाखवलं की “बारकाई” हीच मिसाईलची खरी ताकद आहे.
3. टीमवर दोष नाही—जबाबदारी नेत्याची.
   कलाम यांनी सर्व जबाबदारी स्वतः घेतली. त्यामुळे संपूर्ण वैज्ञानिक टीम त्यांच्यावर जीवापाड विश्वास ठेवू लागली.

काही महिन्यांनी त्याच टीमने नव्या डिझाईनसह पुन्हा उड्डाण चाचणी केली… आणि या वेळी रॉकेट अभिमानाने आकाशात झेपावलं. पुढे हेच तंत्रज्ञान SLV-3, अग्नी, प्रिथ्वी, आकाश, नाग या मिसाईल मालिकेचा पाया ठरलं.

एका “फेल” प्रयोगातून जन्मली — भारताच्या मिसाईल युगाची महान सुरुवात.

कलाम यांची शिकवण — अपयश तुमचे भविष्य ठरवत नाही

APJ Abdul Kalam यांचे जीवन सांगते :

• अपयश म्हणजे फक्त दिशा बदलण्याची संधी.
• जो माणूस चुका मान्य करून पुन्हा उभा राहतो, त्याला कोणीही थांबवू शकत नाही.
• विज्ञानात “फेल” हा शब्द नाही… “लर्निंग” हा शब्द आहे.
• यशाच्या मागे अनेक सूक्ष्म चुका लपलेल्या असतात.

त्यांच्या म्हणण्यानुसार —
“FAIL = First Attempt In Learning”

कलाम यांची महानता का जन्मली?

✔ ते चुका लपवत नव्हते—त्यातून शिकत होते
✔ अपयशाची जबाबदारी स्वतः घेत
✔ यश नेहमी टीमला देत
✔ देशाचा विकास हेच अंतिम ध्येय
✔ जिद्द, शिस्त आणि नम्रता हे तीन स्तंभ

कलाम यांना महान बनवणारा मुद्दा म्हणजे त्यांनी फेल्युअरपासून घाबरणे कधीच शिकलं नाही.

निष्कर्ष

एका फेल प्रयोगामुळे बरेच जण हार मानले असते… पण Dr.APJ Abdul Kalam?
ते अपयशाला हातात घेऊन त्यातूनच महानता तयार करतात.
आज भारत मिसाईल तंत्रज्ञानात सामर्थ्यशाली आहे, त्याची सुरुवात त्या एका ‘चुकलेल्या प्रयोगातून’ झाली.

चूक ही शेवट नाही… तीच महानतेची सुरुवात आहे.