Useful Smartphone Apps – जे शालेय विद्यार्थ्यांसाठी उपयुक्त आहेतआजच्या डिजिटल युगात स्मार्टफोन हा केवळ मनोरंजनासाठी वापरण्याचे साधन राहिलेले नाही, तर तो शिक्षणाचे प्रभावी माध्यम बनला आहे. योग्य पद्धतीने वापरल्यास, विविध शैक्षणिक App मुळे विद्यार्थ्यांना अभ्यास समजून घेणे, पुनरावृत्ती करणे आणि ज्ञान अधिक खोलवर आत्मसात करणे सोपे होते. खाली काही महत्त्वाचे Apps दिले आहेत जे शालेय विद्यार्थ्यांसाठी अत्यंत उपयुक्त ठरतात.
गणितासाठी Apps
Photomath:
गणित अनेक विद्यार्थ्यांसाठी कठीण विषय वाटतो. परंतु Photomath या Appच्या मदतीने गणित शिकणे अत्यंत सोपे बनते. या App मध्ये विद्यार्थ्यांना फक्त गणिती प्रश्नाचे छायाचित्र (photo) घ्यायचे असते आणि लगेच त्या प्रश्नाचे उत्तर तसेच संपूर्ण सोडवणूक पायरी-पायरीने दाखवल जाते. त्यामुळे विद्यार्थ्यांना केवळ उत्तर मिळत नाही तर तो प्रश्न कसा सोडवायचा हे देखील शिकता येते. यात बीजगणित, भूमिती, अंकगणित इत्यादी विषयांची सर्व प्रकारची उदाहरणे समजावून सांगितली जातात. याचा उपयोग गृहपाठ करताना किंवा परीक्षेच्या तयारीसाठी खूप होतो.
Khan Academy:
Khan Academy हे जगभर प्रसिद्ध असलेले एक शैक्षणिक प्लॅटफॉर्म आहे. यात गणिताबरोबरच विज्ञान, इतिहास, अर्थशास्त्र इत्यादी अनेक विषयांचे व्हिडिओ ,ट्युटोरियल्स उपलब्ध आहेत. विद्यार्थ्यांना येथे विषयाची मूलभूत संकल्पना समजावून घेता येते आणि आवश्यकतेनुसार सरावही करता येतो. या App मध्ये इंटरॅक्टिव्ह सराव प्रश्न असतात ,जे विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीनुसार अवघड किंवा सोपे होत जातात. हे पूर्णपणे मोफत आहे आणि शिक्षकांसाठी विद्यार्थ्यांची प्रगती ट्रॅक करण्याची सोयही आहे.
UNESCO – Digital Learning Resources
शैक्षणिक तंत्रज्ञानाचा वापर-Smart Bharat Manch
विज्ञानासाठी Apps
Brainly:
विज्ञानात अनेक वेळा विद्यार्थ्यांना कठीण संकल्पना किंवा प्रश्न समजत नाहीत. अशा वेळी Brainly हे App मदतीला येते. येथे विद्यार्थी स्वतःचे प्रश्न विचारू शकतात आणि जगभरातील विद्यार्थी, शिक्षक त्यांची उत्तरे देतात. यामुळे विद्यार्थ्यांमध्ये परस्पर ज्ञानविनिमय वाढतो आणि जिज्ञासा वाढते. विशेष म्हणजे या App मध्ये अनेक विषयांवरील शंका निरसनासाठी तज्ञांची उत्तरे मिळतात, त्यामुळे शिक्षण अधिक सखोल आणि आत्मविश्वासपूर्ण बनते.
Science Journal:
Google द्वारे विकसित केलेले Science Journal हे App विद्यार्थ्यांसाठी छोट्या वैज्ञानिक प्रयोगांचे रेकॉर्ड ठेवण्यासाठी उपयुक्त आहे. यात सेन्सर, नोट्स आणि मोजमाप साधने वापरून विद्यार्थी स्वतःचे प्रयोग नोंदवू शकतात. उदाहरणार्थ, प्रकाश, आवाज किंवा गती मोजण्यासाठी या App चा वापर करता येतो. त्यामुळे विद्यार्थी केवळ पुस्तकातील सिद्धांत वाचत नाहीत, तर त्याची प्रत्यक्ष अंमलबजावणी करून शिकतात. हे विज्ञान विषयात रस निर्माण करण्यासाठी सर्वोत्तम App आहे.
भाषा कौशल्य सुधारण्यासाठी
Duolingo:
Duolingo हे जगातील सर्वात लोकप्रिय भाषा शिकवणारे App आहे. इंग्रजीसह मराठी, हिंदी, स्पॅनिश, फ्रेंच, जर्मन अशा अनेक भाषांचा अभ्यास यात करता येतो. या App मध्ये खेळाच्या स्वरूपात शिकवण्याची पद्धत वापरली गेली आहे. प्रत्येक धडा पूर्ण केल्यावर गुण मिळतात, त्यामुळे विद्यार्थ्यांना शिकण्याची प्रेरणा मिळते. यामुळे विद्यार्थ्यांचा शब्दसंग्रह, उच्चार आणि व्याकरण सुधारते. शालेय पातळीवरील विद्यार्थी इंग्रजी बोलण्यास घाबरत असतील तर Duolingo हे त्यांच्यासाठी उत्तम साथीदार ठरते.
Marathi Dictionary App:
मराठी भाषा नीट समजून घेण्यासाठी आणि योग्य शब्दांचा वापर करण्यासाठी Marathi Dictionary App अत्यंत उपयुक्त आहे. या App मध्ये हजारो मराठी शब्दांचे अर्थ, समानार्थी शब्द आणि इंग्रजी भाषांतर दिलेले आहे. विद्यार्थी निबंध लेखन, अनुवाद किंवा भाषिक कौशल्य सुधारण्यासाठी या App चा नियमित वापर करू शकतात. शुद्धलेखन आणि योग्य अर्थ समजण्यासाठीही हे App मदतीला येते. यामुळे विद्यार्थ्यांचे भाषिक ज्ञान व आत्मविश्वास वाढतो.
सामाजिक अध्ययनासाठी
Google Arts & Culture:
हा App विद्यार्थ्यांना जगभरातील ऐतिहासिक स्थळे, संग्रहालये आणि कलाकृतींची ओळख करून देतो. यात उच्च गुणवत्तेची छायाचित्रे, 3D दृश्ये आणि माहितीपूर्ण लेख उपलब्ध आहेत. विद्यार्थी घरी बसून ताजमहाल, कोलोसियम किंवा जगातील प्रसिद्ध संग्रहालयांचे आभासी दर्शन घेऊ शकतात. त्यामुळे सामाजिक अध्ययनाचा अभ्यास अधिक अनुभवात्मक आणि रोचक होतो. शिक्षक सुद्धा या App चा वापर करून इतिहास किंवा भूगोल शिकवताना विद्यार्थ्यांना प्रत्यक्ष दृश्यांचा अनुभव देऊ शकतात.
Quizlet:
Quizlet हे App तथ्ये, परिभाषा आणि माहिती लक्षात ठेवण्यासाठी उत्तम साधन आहे. यात फ्लॅशकार्ड्सच्या स्वरूपात अभ्यास करता येतो. विद्यार्थी स्वतःचे कार्ड तयार करू शकतात किंवा तयार सेट्स वापरू शकतात. हा खेळासारखा अभ्यास पद्धतीने विद्यार्थ्यांना मजेत शिकवतो आणि स्मरणशक्ती वाढवतो. सामाजिक अध्ययनासह विज्ञान, इंग्रजी अशा सर्व विषयांसाठी Quizlet वापरता येतो.
सामान्य अभ्यासासाठी
Evernote / Notion:
हे दोन्ही Apps नोट्स तयार करण्यासाठी, विषयवार योजना आखण्यासाठी आणि अभ्यास वेळापत्रक बनवण्यासाठी उपयुक्त आहेत. विद्यार्थी शालेय विषयांनुसार वेगळे विभाग तयार करून त्यात नोट्स, फाईल्स, चित्रे किंवा व्हिडिओ लिंक जतन करू शकतात. Notion मध्ये विषयवार डेटाबेस तयार करता येतो, तर Evernote मध्ये हस्तलिखित नोट्स स्कॅन करून ठेवता येतात. या Apps चा वापर केल्याने विद्यार्थ्यांचे शैक्षणिक व्यवस्थापन सुधारते आणि वेळेचा योग्य वापर होतो.
Google Keep:
Google Keep हे हलके पण प्रभावी नोट्स घेण्याचे Apps आहे. विद्यार्थी गृहपाठ, प्रोजेक्ट कामे किंवा परीक्षेच्या तारखा यासाठी रिमाइंडर ठेवू शकतात. यात कलर कोडिंग, व्हॉईस नोट्स आणि शेअरिंगची सुविधा आहे. छोट्या कल्पना, विचार किंवा अभ्यासाचे मुद्दे पटकन लिहून ठेवण्यासाठी हे App खूप उपयुक्त ठरते.
टेस्ट/क्विझ सरावासाठी
Toppr / Byju’s:
हे दोन्ही Apps विद्यार्थ्यांना त्यांच्या शैक्षणिक स्तरानुसार क्विझ, टेस्ट आणि व्हिडिओ लेक्चर्स देतात. Toppr मध्ये विविध बोर्डांनुसार सत्रवार प्रश्नसंच उपलब्ध आहेत, तर Byju’s मध्ये संकल्पना स्पष्ट करण्यासाठी आकर्षक Animated व्हिडिओ दिलेले आहेत. विद्यार्थी या Apps द्वारे स्वतः अभ्यास करू शकतात, आपली चूक ओळखू शकतात आणि सुधारणा करू शकतात. परीक्षेपूर्वी पुनरावृत्ती करण्यासाठी हे Apps अमूल्य आहेत.
Meritnation:
Meritnation हे Apps- CBSE, ICSE आणि राज्य बोर्डातील विद्यार्थ्यांसाठी अभ्यास साहित्य, सराव प्रश्न आणि टेस्ट पुरवते. येथे शिक्षकांद्वारे लाईव्ह क्लासेसही घेतले जातात. या App मध्ये प्रश्नपत्रिका, स्पष्टीकरणे, आणि व्हिडिओ ट्युटोरियल्स मिळतात. विद्यार्थ्यांना घरी बसून ट्युशनशिवाय शिक्षण घेता येते.
आरोग्य आणि ध्यानासाठी अॅप्स
1. Calm:
विद्यार्थ्यांचा अभ्यास, गृहपाठ, परीक्षा आणि स्पर्धात्मक ताण लक्षात घेतल्यास मानसिक आरोग्याची काळजी घेणे खूप गरजेचे आहे. Calm हे App विद्यार्थ्यांना ध्यान, श्वसन व्यायाम आणि मनःशांतीचे प्रशिक्षण देते. यात सुमधुर संगीत, निसर्गाचे आवाज आणि झोपेसाठी विशेष सत्रे दिलेली आहेत. दररोज काही मिनिटे Calm वापरल्यास विद्यार्थ्यांची एकाग्रता वाढते, चिंता कमी होते आणि मन शांत राहते. विशेष म्हणजे हेApp फक्त मोठ्यांसाठी नाही तर लहान विद्यार्थ्यांसाठी “Calm Kids” नावाची वेगळी विभागणी करून देते . शालेय ताण-तणाव कमी करण्यासाठी हे App अत्यंत उपयुक्त ठरते.
2. Medito / Headspace:
Meditation शिकवणारी ही Apps विद्यार्थ्यांच्या “मनावर नियंत्रण” शिकवतात. परीक्षा किंवा महत्त्वाच्या स्पर्धेच्या काळात विद्यार्थी अनेकदा चिंताग्रस्त होतात — अशा वेळी Medito किंवा Headspace मधील मार्गदर्शित ध्यान (guided meditation) सत्रे खूप उपयोगी ठरतात. यामध्ये “study focus”, “relax before exam”, “sleep well” यांसारखी खास सत्रे दिलेली आहेत. काही मिनिटे ध्यान केल्याने स्मरणशक्ती वाढते आणि अभ्यासात लक्ष केंद्रीत होते.
तंत्रज्ञान आणि कोडिंग शिकण्यासाठी अॅप्स
1. Scratch / Tynker:
आजच्या काळात कोडिंग म्हणजे भविष्यातील भाषा मानली जाते. शालेय पातळीवरच कोडिंगची ओळख विद्यार्थ्यांना करून देण्यासाठी Scratch आणि Tynker ही दोन उत्तम Apps आहेत. यात विद्यार्थ्यांना कोडिंग “खेळाच्या स्वरूपात” शिकवले जाते. ड्रॅग अँड ड्रॉप ब्लॉक्स वापरून विद्यार्थी स्वतःचे छोटे गेम्स, Animation किंवा कथा तयार करू शकतात. उदाहरणार्थ, Scratch वर विद्यार्थी “पक्षी उडत असलेला गेम” काही मिनिटांत बनवू शकतात. यामुळे त्यांचा तार्किक विचार, सर्जनशीलता आणि संगणक कौशल्ये विकसित होतात.
2. Google Grasshopper:
Google द्वारे तयार केलेले Grasshopper हे नवशिक्यांसाठी JavaScript शिकवणारे App आहे. यात छोटे-छोटे कोडिंग Puzzles असतात जे खेळासारखे सोडवायचे असतात. विद्यार्थी दररोज काही मिनिटे Grasshopper वापरले तरी त्यांना कोडिंगची मूलभूत संकल्पना सहज समजते. ७वी ते १०वीच्या विद्यार्थ्यांसाठी हे App विशेषतः उपयुक्त आहे कारण भविष्यात संगणकशास्त्र किंवा अभियांत्रिकी क्षेत्रात जायचे असल्यास याच ज्ञानाचा पाया मजबूत होतो.
निष्कर्ष
आता शिक्षण केवळ पाठ्यपुस्तकापुरते मर्यादित राहिलेले नाही.
या सर्व Apps — गणित, विज्ञान, भाषा, समाजशास्त्र, आरोग्य आणि कोडिंग या सर्व क्षेत्रांतील — विद्यार्थ्यांचा सर्वांगीण विकास घडवतात.अशा शैक्षणिक Apps चा नियमित व संयमित वापर केल्यास विद्यार्थी केवळ “परीक्षा उत्तीर्ण” होत नाहीत, तर आत्मविश्वासू, सर्जनशील आणि तणावरहित व्यक्ती म्हणून विकसित होतात.शिक्षक, पालक आणि विद्यार्थी — तिघांनीही मिळून या डिजिटल साधनांचा योग्य वापर केल्यास “स्मार्टफोन” खऱ्या अर्थाने “स्मार्ट एज्युकेशन टूल” ठरतो.