Baba Amte– Yashogatha

“Baba Amte यांची यशोगाथा वाचा – कुष्ठरोग्यांच्या सेवेतून मानवतेचा खरा संदेश देणारे समाजसेवक. आनंदवन, नर्मदा आंदोलन आणि समाजकार्याचा प्रेरणादायी प्रवास.”

प्रस्तावना

भारतीय समाजात अनेक समाजसुधारक, मानवतावादी व समाजसेवक घडले. मात्र त्यामध्ये Baba Amte यांचे नाव सर्वात अग्रक्रमाने घेतले जाते. “मानवासाठी मानव” ही जीवनमूल्ये अंगीकारून त्यांनी आपले संपूर्ण आयुष्य दुर्बल, पीडित व उपेक्षितांच्या सेवेसाठी वाहून घेतले. कुष्ठरोग्यांना समाजाने दूर ठेवलेले असताना बाबा आमटे यांनी त्यांना आधार दिला, त्यांच्या जखमा झेलल्या आणि त्यांना समाजात मानाचे स्थान मिळवून दिले.

अशाच प्रकारच्या यशोगाथा वाचण्यासाठी येथे click करा .

बालपण व शिक्षण

Baba Amte यांचा जन्म 26 डिसेंबर 1914 रोजी महाराष्ट्रातील वर्धा जिल्ह्यातील हिंगणघाट येथे झाला. त्यांचे मूळ नाव मुरलीधर देवीदास आमटे असे होते. लहानपणापासूनच ते अत्यंत हुशार, चपळ व धाडसी होते. शिक्षणात तरबेज असतानाच सामाजिक प्रश्नांकडेही त्यांची दृष्टि होती. वकील म्हणून त्यांनी काही काळ काम केले; परंतु त्यांना आपल्या अंतःकरणात वेगळे ध्येय साध्य करायचे असल्याचे जाणवले.

समाजकार्याची प्रेरणा

Baba Amte यांना महात्मा गांधींच्या विचारांचा व आचाराचा खोलवर प्रभाव पडला होता. सेवाग्राम आश्रमात राहून त्यांनी खादी, ग्रामोद्योग व समाजसेवा या गोष्टी आत्मसात केल्या. स्वातंत्र्यलढ्यातही त्यांनी सहभाग घेतला. मात्र त्यांच्या आयुष्यातील खरा टर्निंग पॉईंट ठरला तो कुष्ठरोग्यांच्या सेवेला दिलेला प्राधान्यक्रम.

कुष्ठरोग्यांची सेवा

त्या काळात कुष्ठरोग्यांना समाजात तिरस्काराने पाहिले जात असे. लोक त्यांना स्पर्श करण्यासही घाबरत. अशा स्थितीत Baba Amte यांनी स्वतःवर कुष्ठरोग्याचा प्रयोग केला, त्यांच्या जखमा साफ केल्या, त्यांना आपल्या कुशीत घेतले. समाजाने नाकारलेल्या या रुग्णांना त्यांनी माणूस म्हणून जगण्याचा अधिकार दिला.

आनंदवनाची स्थापना

1949 साली वर्धा जिल्ह्यातील चंद्रपूरजवळ “आनंदवन” या आश्रमाची स्थापना करून बाबा आमटे यांनी कुष्ठरोग्यांसाठी नवे जीवन घडवले. येथे केवळ उपचारच नव्हे तर स्वावलंबन, श्रमसंस्कार व शिक्षणाची संधी उपलब्ध करून दिली. कुष्ठरोग्यांनी शेती, उद्योग, कला व शिक्षण क्षेत्रात आत्मनिर्भरता साधली. आनंदवन आज संपूर्ण जगात एक प्रेरणास्थान ठरले आहे.आनंदवन अधिक माहिती

मानवतेसाठी लढा

Baba Amte केवळ कुष्ठरोग्यांच्या सेवक नव्हते, तर ते संपूर्ण मानवतेचे पुरस्कर्ते होते. नर्मदा बचाव आंदोलनामध्ये त्यांनी सक्रिय सहभाग घेतला. पर्यावरणाचे रक्षण, शेतकऱ्यांचे हक्क, गरीबांचे न्याय यासाठी ते आयुष्यभर झगडले. त्यांनी “भारत जगा” या पदयात्रेद्वारे समाजात जागृती निर्माण केली.

परिवाराची साथ

Baba Amte यांना त्यांच्या पत्नी साधनाताईंची खंबीर साथ मिळाली. साधनाताई आमटे यांनी आनंदवनातील प्रत्येक कार्यात योगदान दिले. त्यांचे पुत्र – डॉ. प्रकाश आमटे आणि डॉ. विकास आमटे यांनी देखील वडिलांची समाजसेवेची परंपरा पुढे नेली. हेमलकसा प्रकल्पाद्वारे डॉ. प्रकाश आमटे यांनी आदिवासी समाजाच्या उन्नतीसाठी केलेले कार्य जगभर गाजले.

पुरस्कार व सन्मान

Baba Amte यांच्या कार्याची दखल देश-विदेशात घेण्यात आली. त्यांना पद्मश्री, पद्मभूषण, गांधी शांती पुरस्कार, मॅगसेसे पुरस्कार, तसेच अनेक सन्मान मिळाले. मात्र त्यांच्यासाठी खरा पुरस्कार म्हणजे समाजातील वंचितांनी त्यांच्यावर दाखवलेला विश्वास होता.

आयुष्याचा उत्तरार्ध

वृद्धापकाळातही Baba Amte कार्यरत राहिले. नर्मदा बचाव आंदोलनासाठी त्यांनी संपूर्ण शक्तीनिशी पाठिंबा दिला. 9 फेब्रुवारी 2008 रोजी आनंदवन येथे त्यांचे निधन झाले. पण त्यांनी दाखवलेला मार्ग, समाजसेवेचे आदर्श आणि मानवतेसाठीचे त्यांचे योगदान आजही प्रेरणादायी आहे.

बाबा आमटे यांचा विचारविश्व

Baba Amte यांचे विचार केवळ सामाजिक सेवेशी मर्यादित नव्हते. ते मानवी मूल्यांचा प्रचार करीत. त्यांनी सांगितले की माणूस कुठल्या धर्माचा, जातीचा किंवा वर्गाचा आहे हे गौण असून तो “मानव” आहे हीच खरी ओळख. त्यांचे एक वाक्य प्रसिद्ध आहे – “माझ्या शरीरातील रक्ताचा प्रत्येक थेंब समाजकार्यासाठी वाहून घेईल.” हे त्यांच्या निष्ठेचे प्रतीक होते.

निसर्ग व पर्यावरणाशी नाते

बाबा आमटे हे निसर्गप्रेमी होते. त्यांनी आनंदवनात झाडे लावण्याची, पाण्याचे संवर्धन करण्याची, सेंद्रिय शेती करण्याची सुरुवात केली. पर्यावरण आणि मानव यांचे नाते त्यांनी नेहमी अधोरेखित केले. म्हणूनच नर्मदा बचाव आंदोलनात ते अग्रेसर राहिले. त्यांनी “नदी वाचवा, जीवन वाचवा” हा संदेश दिला.

शिक्षण आणि संस्कार

आनंदवनातील कुष्ठरोग्यांच्या मुलांसाठी त्यांनी शाळा सुरू केली. या शाळेत केवळ पाठ्यपुस्तकांचे शिक्षण नव्हते, तर संस्कार, कला, संगीत आणि खेळ यांना देखील महत्त्व दिले गेले. समाजात आत्मविश्वासाने जगावे, परावलंबी न होता श्रमाने उपजीविका करावी हे त्यांनी शिकवले.

राष्ट्रीय ऐक्यासाठी योगदान

भारतामध्ये प्रादेशिक, धार्मिक आणि जातीय मतभेद वाढत असताना बाबा आमटे यांनी “भारत जगा” ही पदयात्रा काढली. त्यांनी उत्तर ते दक्षिण असा प्रवास केला आणि राष्ट्रीय एकात्मतेचा संदेश दिला. त्यांचे मत होते की समाजातील भिंती पाडल्याशिवाय खरी प्रगती होऊ शकत नाही.

प्रेरणास्थान

आज लाखो स्वयंसेवक, समाजकार्यकर्ते आणि तरुणाईसाठी बाबा आमटे प्रेरणास्थान आहेत. त्यांचे जीवन हे शिकवते की एकटा माणूसही संपूर्ण समाज बदलू शकतो. त्यांच्या कार्यामुळे केवळ भारतातच नव्हे तर जगभरात त्यांचे विचार पोहोचले.

निष्कर्ष

Baba Amte हे केवळ एक व्यक्तिमत्त्व नव्हते, तर ती एक चळवळ होती. त्यांनी आपले आयुष्य “सेवा हीच पूजा” या तत्वावर जगले. समाजाने नाकारलेल्या रुग्णांना त्यांनी मानाचा दर्जा दिला आणि खऱ्या अर्थाने मानवतेचे दूत म्हणून ते इतिहासात अमर झाले.

बाबा आमटे यांनी दाखवून दिले की सेवा, त्याग, प्रेम आणि मानवी मूल्ये यांच्यामुळेच खरा समाज घडतो. आनंदवन हे केवळ आश्रम नसून एक “मानवतावादी विद्यापीठ” आहे, जेथे प्रत्येकाला आत्मसन्मानाने जगायला शिकवले जाते. बाबा आमटे यांचे कार्य आजही समाजासाठी दीपस्तंभ आहे.

आनंदवनातील कलाकृती बघण्यासाठी येथे click करा .