BharatNet Project: इंटरनेटद्वारे ग्रामीण भागात बदलाची क्रांती

BharatNet Project हा भारत सरकारचा महत्त्वाकांक्षी उपक्रम आहे, ज्याद्वारे देशातील प्रत्येक ग्रामपंचायतीला उच्च गतीचे इंटरनेट कनेक्शन मिळते. या योजनेमुळे ग्रामीण भारतात ई-गव्हर्नन्स, ई-शिक्षण, ई-हेल्थ, डिजिटल पेमेंट आणि रोजगाराच्या संधी उपलब्ध होत आहेत.

प्रस्तावना :

BharatNet Project हा भारत सरकारचा अत्यंत महत्त्वाकांक्षी उपक्रम आहे, जो डिजिटल इंडिया या मोहिमेचा आधारस्तंभ मानला जातो. या प्रकल्पामध्ये देशातील प्रत्येक ग्रामपंचायतीला उच्च गतीचे इंटरनेट कनेक्शन उपलब्ध करून देण्याचे उद्दिष्ट आहे.आजच्या काळात इंटरनेट हे केवळ संवादाचे साधन राहिलेले नाही, तर ते शिक्षण, आरोग्य, शेती, व्यवसाय आणि शासनसेवा यांचे मुख्य केंद्र बनले आहे. ग्रामीण भारतात अजूनही अनेक ठिकाणी इंटरनेटची सोय उपलब्ध नाही, त्यामुळे डिजिटल भारताचे स्वप्न अपूर्ण राहते.
भारत नेट प्रकल्प हे स्वप्न पूर्ण करण्याचे काम करतो. ग्रामीण आणि शहरी भागामधील डिजिटल दरी कमी करण्यासाठी या योजनेने मोठा हातभार लावला आहे. या प्रकल्पामुळे गावातील नागरिकांना ई-सेवा, ऑनलाइन शिक्षण, टेलिमेडिसिन, डिजिटल पेमेंट, ई-गव्हर्नन्स अशा सुविधा मिळू लागल्या आहेत.हा प्रकल्प देशाच्या सर्वांगीण प्रगतीकडे नेणारा डिजिटल महामार्ग ठरत आहे.

BharatNet Project अधिकृत माहितीसाठी येथे click करा .

अशाच digital Yojana माहितीसाठी येथे click करा .

भारत नेट प्रकल्पाची संकल्पना :

BharatNet Project ही राष्ट्रीय ऑप्टिकल फायबर नेटवर्क (NOFN) योजनेचे नवे रूप आहे. २०११ साली या योजनेचा पाया रचला गेला आणि २०१५ साली याचे नाव बदलून “भारत नेट” करण्यात आले.
या योजनेचा उद्देश म्हणजे देशातील सर्व २.५ लाख ग्रामपंचायतींना ब्रॉडबँड इंटरनेटद्वारे जोडणे, जेणेकरून प्रत्येक गाव “डिजिटल गाव” बनेल.
भारत नेट प्रकल्पांतर्गत फायबर ऑप्टिक नेटवर्कचा वापर करून इंटरनेटची गती वाढवली जाते. यासाठी देशभरात भूमिगत केबल टाकणे, फायबर नेटवर्क बसवणे आणि स्थानिक हॉटस्पॉट तयार करणे हे मोठ्या प्रमाणावर सुरू आहे.ही योजना केवळ तांत्रिक प्रकल्प नाही, तर ती ग्रामीण भारतासाठी सामाजिक आणि आर्थिक बदल घडवणारी क्रांती आहे. डिजिटल सुविधा गावांपर्यंत पोहोचल्याने शासनसेवा अधिक पारदर्शक, सोपी आणि सुलभ झाली आहे.

मुख्य उद्दिष्टे :

BharatNet Project ची उद्दिष्टे अत्यंत व्यापक आणि सामाजिक दृष्टिकोनातून महत्त्वाची आहेत.
मुख्य उद्दिष्ट म्हणजे प्रत्येक गाव इंटरनेटशी जोडणे आणि डिजिटल सेवा सर्वांसाठी उपलब्ध करणे.
या माध्यमातून शासनाच्या सर्व योजना आणि सुविधा थेट नागरिकांपर्यंत पोहोचतात. ग्रामीण भागातील लोक ई-बँकिंग, ऑनलाइन आरोग्य तपासणी, ऑनलाइन नोकरी आणि शिक्षण या सुविधा वापरू शकतात.
डिजिटल कनेक्टिव्हिटीमुळे रोजगारनिर्मितीही वाढते — स्थानिक युवकांना डिजिटल सेवा केंद्रांमध्ये काम मिळते.याशिवाय, शेती क्षेत्रातही या प्रकल्पाचा मोठा फायदा झाला आहे. शेतकऱ्यांना हवामान, खतं, बाजारभाव, शेतकी तंत्रज्ञान यांची माहिती इंटरनेटवरून सहज मिळते.थोडक्यात, भारत नेटचे उद्दिष्ट केवळ इंटरनेट जोडणी पुरवणे नाही, तर गावोगावी डिजिटल सक्षमीकरण घडवणे आहे.

प्रकल्पाची अंमलबजावणी :

BharatNet Project ची अंमलबजावणी भारत ब्रॉडबँड नेटवर्क लिमिटेड (BBNL) या सार्वजनिक उपक्रमाद्वारे केली जाते.यामध्ये BSNL, PowerGrid, आणि RailTel या तीन मोठ्या सरकारी कंपन्या सहभागी आहेत.या कंपन्यांच्या माध्यमातून देशभर फायबर केबल टाकून प्रत्येक ग्रामपंचायतीला १०० Mbps पर्यंतचा इंटरनेट स्पीड पुरवला जात आहे.या प्रक्रियेमध्ये ग्रामपंचायतीच्या स्तरावर स्थानिक वाय-फाय हॉटस्पॉट्स बसवले जात आहेत, ज्यामुळे गावातील लोकांना सहज इंटरनेट वापरता येते.
याशिवाय, केंद्र सरकारने राज्य सरकारांसोबत भागीदारी करून स्थानिक पातळीवर डिजिटल सेवा केंद्र (CSC) सुरु केली आहेत.
या केंद्रांद्वारे नागरिकांना ई-सेवा मिळतात आणि स्थानिक युवकांना रोजगार मिळतो. अशा पद्धतीने, भारत नेट प्रकल्प ग्रामीण विकास आणि डिजिटल समावेशन दोन्ही साध्य करत आहे.

प्रकल्पाचे टप्पे :

पहिला टप्पा (Phase I):BharatNet Project

पहिल्या टप्प्यात १ लाख ग्रामपंचायतींना इंटरनेटशी जोडण्याचे उद्दिष्ट ठेवले गेले. हा टप्पा डिसेंबर २०१७ मध्ये पूर्ण झाला.या दरम्यान फायबर केबल टाकणे, नेटवर्क कनेक्शन बसवणे आणि स्थानिक केंद्रांमधून सेवा सुरू करणे हे प्रमुख काम झाले.या टप्प्यात ग्रामीण भागात डिजिटल सेवा सुरू होऊन लोकांचा इंटरनेटवरील विश्वास वाढला.

दुसरा टप्पा (Phase II):BharatNet Project

दुसऱ्या टप्प्यात उर्वरित १.५ लाख ग्रामपंचायतींना जोडण्यात येत आहे. या टप्प्यात Wi-Fi, Satellite, GPON आणि Radio तंत्रज्ञान वापरले जात आहे, जेणेकरून दुर्गम गावांपर्यंतही इंटरनेट पोहोचेल.या योजनेसाठी निधी USOF (Universal Service Obligation Fund) कडून पुरवला जातो.हा टप्पा पूर्ण झाल्यानंतर भारत १००% डिजिटल गावांच्या दिशेने वाटचाल करेल.

भारत नेटच्या माध्यमातून मिळणाऱ्या सेवा :

BharatNet Project द्वारे ग्रामीण भागात अनेक महत्वाच्या सेवा उपलब्ध झाल्या आहेत —

• ई-गव्हर्नन्स: ग्रामपंचायतीचे काम, प्रमाणपत्रे, रेशन कार्ड, आधार अद्ययावत इ. सेवा ऑनलाइन.
• ई-हेल्थ: डॉक्टरांचा सल्ला, टेलिमेडिसिन, आरोग्य तपासणी ऑनलाइन.
• ई-एज्युकेशन: विद्यार्थी ऑनलाइन वर्ग, डिजिटल कोर्सेस वापरू शकतात.
• ई-बँकिंग: गावात बँकिंग सेवा उपलब्ध, डिजिटल पेमेंट सुलभ.
• ई-मार्केट: शेतकऱ्यांना बाजारपेठेची थेट माहिती.

या सेवांमुळे गावकऱ्यांचा जीवनमान सुधारत आहे आणि डिजिटल समावेशन वेगाने होत आहे.

निधी व खर्च :

BharatNet Project पूर्णपणे केंद्र सरकारद्वारे वित्तपुरवठित आहे. या योजनेसाठी एकूण अंदाजित खर्च ₹४२,००० कोटींपेक्षा अधिक आहे.हा निधी USOF (Universal Service Obligation Fund) मधून उपलब्ध केला जातो.यामध्ये भारतातील दूरसंचार कंपन्यांकडून मिळालेल्या योगदानाचा वापर केला जातो.सरकारने हा निधी टप्प्याटप्प्याने खर्च करत, प्रकल्पाची अंमलबजावणी देशभर सुरू ठेवली आहे.
ग्रामीण भागात फायबर नेटवर्क टाकण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर तांत्रिक व मानव संसाधन वापरले जात आहे.
हा प्रकल्प भारतीय अर्थव्यवस्थेवरही सकारात्मक परिणाम करतो — कारण डिजिटल पायाभूत सुविधा तयार झाल्याने नवउद्योगांना चालना मिळते आणि रोजगारनिर्मिती वाढते.

ग्रामीण भारतावर परिणाम :

भारत नेटमुळे ग्रामीण भारतात जबरदस्त बदल झाले आहेत.गावातील शाळा आता ऑनलाइन शिक्षण घेऊ शकतात, विद्यार्थी शहरातील शाळांशी जोडले जात आहेत.शेतकरी मोबाइलवर हवामान अंदाज, खतांचे प्रकार, आणि बाजारभाव जाणून घेतात.
आरोग्य सेवांमध्येही मोठी क्रांती झाली आहे — टेलिमेडिसिनद्वारे डॉक्टरांशी थेट संपर्क शक्य झाला आहे.
डिजिटल पेमेंट आणि बँकिंगमुळे व्यवहार पारदर्शक आणि सुरक्षित झाले आहेत.महिलांना आणि युवकांना डिजिटल प्रशिक्षण मिळून त्यांना नवीन रोजगाराच्या संधी मिळतात.थोडक्यात, भारत नेट प्रकल्पाने ग्रामीण भारताचे भविष्य डिजिटल दिशेने नेले आहे.

भविष्यातील दिशा :

भारत नेटच्या पुढील टप्प्यात सरकारचे उद्दिष्ट आहे की २०३० पर्यंत संपूर्ण ग्रामीण भारताला १००% ब्रॉडबँड कनेक्शन मिळावे.यासाठी 5G आणि सॅटेलाइट तंत्रज्ञानाचा वापर होणार आहे.ग्रामीण भागात “Fiber to Home” सेवा सुरू करण्याचे प्रयत्न सुरू आहेत, जेणेकरून प्रत्येक घरात इंटरनेट पोहोचेल. याशिवाय, स्थानिक डिजिटल उद्योजकता वाढवण्यासाठी सरकार “Wi-Fi Hotspots” योजना राबवत आहे.या सर्व प्रयत्नांमुळे भारत डिजिटल सुपरपॉवर होण्याच्या दिशेने वेगाने पुढे जात आहे.

निष्कर्ष :

BharatNet Project हा केवळ सरकारी योजना नाही, तर तो भारताच्या ग्रामीण समाजासाठी परिवर्तनाचा महामार्ग आहे.या प्रकल्पामुळे गावोगावी ज्ञान, माहिती, आणि संधी पोहोचल्या आहेत.“डिजिटल इंडिया” या स्वप्नाची पायाभरणी या योजनेने केली आहे.भविष्यात प्रत्येक भारतीय गाव “स्मार्ट व्हिलेज” म्हणून ओळखले जाईल — हेच या योजनेचे अंतिम यश आहे.