“Diwali ची पहिली अंगोळ – ९० च्या दशकातील सुवासिक आठवण” या लेखात त्या काळातील दिवाळीचा सुगंध, घरातील ऊब, आणि अभ्यंग स्नानाची परंपरा यांची हळुवार आठवण जागवली आहे. ९० च्या दशकात तेल, उटणं, आणि सकाळच्या गंधात मिसळलेला आनंद हा केवळ सण नव्हता तर संस्कारांची अनुभूती होती. या लेखातून वाचकांना जुन्या काळातील दिवाळीचा भावनिक प्रवास अनुभवायला मिळतो — जिथे प्रत्येक अंगोळीत प्रेम, एकत्रता आणि संस्कार दडलेले होते.
प्रास्ताविक
Diwali म्हणजे आनंद, प्रकाश, गोडवा आणि एकत्रतेचा सण. पण ९० च्या दशकातली दिवाळी आजच्या मोबाइल आणि LED दिव्यांच्या युगापेक्षा कितीतरी वेगळी होती. त्या काळात दिवाळीची खरी सुरुवात व्हायची ती पहाटेच्या पहिल्या अंगोळीने.
त्या थंडगार हवेत, अंगणातल्या चुलीवर तापलेल्या पाण्याचा वाफाळता भांडे, शेजारभर पसरलेला उटण्याचा सुगंध, आणि आईचा गोड आवाज – “उठ, पहिली अंगोळ करायची आहे!” – हे शब्द आजही कानात घुमतात.
दिवाळीचा इतिहास आणि परंपरा जाणून घ्या
भारत सरकार – दिवाळी उत्सवाविषयी माहिती
पहाटेचा तो सुवर्ण क्षण
९० च्या दशकात पहाट म्हणजे खऱ्या अर्थाने ‘पहाट’ असायची. मोबाइलचा गजर नव्हता, अलार्म नव्हते – आईचा कोमल स्पर्शच जागवायचा. दिवाळीच्या आदल्या रात्री आम्ही सगळे मुलं झोपायचो पण मनात एकच उत्सुकता – उद्या पहाटे पहिली अंगोळ आहे!
आई सकाळी तीन-चारच्या सुमारास उठून चुल पेटवायची. चुलीच्या जळत्या लाकडांमधून निघणारा सुगंध घरभर पसरायचा. मोठं पितळेचं भांडं पाण्याने भरलेलं असायचं आणि त्यात ती थोडं सुगंधी तेल टाकायची – म्हणायची “उबदार पाणी हवं, पण थोडं सुगंधीही.”
त्या थंड हवेत पाण्याची वाफ उडत असताना अंगणातल्या तुळशीसमोर तिने दिवा लावायचा, आणि मग एक हळूशी प्रार्थना करायची – “देवा, ही दिवाळी सगळ्यांसाठी सुखाची जावो.”
तेल, उटणे आणि बालपणाचा सुगंध
Diwali-तेलाच्या बाटलीचा सुगंध म्हणजे दिवाळीची पहिली ओळख. नारळाच्या तेलात थोडं कापूर टाकून आई आमच्या डोक्यावरून पायापर्यंत मालिश करायची. “हे पहिलं तेल स्नान आहे. लक्ष्मीदेवी घरात येते म्हणून अंगाला तेल लावतात,” ती सांगायची.
नंतर उटण्याचा क्रम यायचा —
घरात आजीने घरी बनवलेलं उटणं असायचं. हरभऱ्याचं पीठ, वाळवलेल्या फुलांची पूड, चंदन, थोडं हळद, आणि आईच्या हाताचा गंध — हे सगळं मिसळून तयार झालेलं उटणं म्हणजे जणू स्वर्गीय सुवास.
त्या उटण्याने अंग चोळताना अंगभर उबदारपणा पसरायचा. हातावरच्या उटण्याचे कण अजूनही त्या आठवणींना जिवंत ठेवतात.
घरातला गोंधळ आणि आनंद
Diwali-पहाटेचा तो गोंधळ अजूनही आठवतो —
आई तेल घेऊन बसलेली, आजी आरतीसाठी तयारी करत होती, बाबा पाण्याची बादली भरत होते, आणि आम्ही भावंडं एकमेकांवर उटणं फेकत हसत होतो. शेजारच्या घरातूनही हास्याचे आवाज येत होते.
कधी शेजारच्या काकू म्हणायच्या, “अहो, आमचं पाणी उकळायला ठेवा बरं!” आणि आई म्हणायची, “हो, येतंय.” सगळं गाव एकाच तालात न्हायचं, हसायचं, गातं राहायचं.
अंगोळीचा शेवट आणि नवीन कपड्यांचा आनंद
Diwali-उटणे धुऊन झाल्यावर गरम पाण्याने स्नान — आणि मग नव्या कपड्यांची वेळ.
त्या काळात नवीन कपडे म्हणजे काही मोठ्या शॉपिंग मॉलमधून आणलेले नसत. ते शिवलेले असायचे — आईने आधीच आठवडा-दोन आधी शिंप्याकडे जाऊन दिलेले.
नवीन फुलांच्या वासाचे ते कपडे घालून घरात प्रवेश करताना जणू एखाद्या छोट्या राजासारखं वाटायचं. मग आरती, गोडधोड खाणं, फटाके, आणि सगळीकडे सणाचा जल्लोष.
रेडिओवरील सूर आणि सकाळचा माहोल
Diwali-९० च्या दशकात टीव्ही नव्हता किंवा सर्वांकडे नव्हता. पण रेडिओ होता — आणि तोच दिवाळीचा आवाज होता.
रेडिओवर “सुहासिनी” कार्यक्रम सुरू व्हायचा, त्यात दिवाळीच्या शुभेच्छा, भजने, आणि कधी कधी लता मंगेशकरांचा स्वर – “दीप जले घर घर में” ऐकू यायचा.
तो सूर ऐकत आम्ही चहाचा कप हातात घेऊन देवघरासमोर बसायचो. खिडकीतून सूर्यकिरण आत येत असताना तेलाचा गंध, फुलांचा वास आणि भजने – यांचं सुंदर मिश्रण घरभर एक दिव्य शांती आणायचं.
शेजाऱ्यांचा स्नेह आणि दिवाळीची ऊब
Diwali-त्या काळात शेजार म्हणजे फक्त ओळख नव्हती, ती एक नाती होती. पहिली अंगोळ झाल्यावर सगळ्या बायकां एकमेकींच्या घरी जायच्या — “अभ्यंग स्नान झालं का?” विचारायच्या. मुलांना फराळ देत, लाडू-चकल्या हातात ठेवून आशीर्वाद द्यायच्या.
कोणी सोनपापडी आणायचं, कोणी काजू-कतली, कोणी घरी केलेले करंजे देतं.
त्या हाताने दिलेल्या फराळात प्रेम असायचं, आदर असायचा आणि एक न बोललेली नाती असायची.
त्या काळातली साधेपणाची दिवाळी
Diwali-आजच्या युगात दिवाळी म्हणजे महागडे दिवे, गिफ्ट्स आणि सोशल मीडियावर फोटो पोस्ट करणं.
पण ९० च्या दशकात दिवाळी म्हणजे साधेपणा आणि मनाचा प्रकाश.
तेव्हा लोकांना आनंद मिळायचा — पहाटेचा गंध, कुटुंबाचं एकत्र जेवण, आणि देवासमोर लावलेला दिवा.
आजच्या मुलांना सांगितलं की “आम्ही पहाटे उठून थंड हवेत अंगोळ करत असू” तर त्यांना आश्चर्य वाटतं. पण त्या थंड पाण्याच्या थेंबांमध्ये ज्या आठवणी आहेत, त्या कुठल्याही मोबाइलमध्ये साठवता येत नाहीत.
आरोग्य आणि निसर्गाशी जोडलेली परंपरा
Diwali-पहिली अंगोळ ही केवळ धार्मिक नव्हे तर आरोग्यदायी प्रथा होती.
थंडीत शरीराला तेल चोळल्याने त्वचा कोरडी पडत नाही, रक्ताभिसरण वाढतं, आणि उटणं शरीराला स्वच्छ ठेवतं.
त्या काळात साबणाऐवजी उटणं वापरणं म्हणजे नैसर्गिक सौंदर्यसंवर्धन.
आई म्हणायची, “उटणं लावलं की शरीराला पवित्रता येते.”
आणि खरंच, दिवाळीच्या त्या सकाळी मनही स्वच्छ वाटायचं.
ग्रामीण आणि नागरी भावविश्व
Diwali-ग्रामीण भागात ही परंपरा अजूनही तशीच जपली जाते. अंगणात चुल पेटलेली, तुळशीसमोर दिवा लावलेला, आणि अंगणात गूळ-तिळाचा गंध पसरलेला.
शहरातही त्या काळी इमारतींच्या टेरेसवर किंवा स्नानगृहात दिवा लावला जायचा, कारण “पहिली अंगोळ” ही देवपूजेइतकीच महत्त्वाची मानली जायची.
शहरातल्या मुलांनीही पहाटे उठून आईच्या हाताने उटणे लावून घेतलं, मग खाली खेळायला गेले की सगळीकडे “तू पहिली अंगोळ केलीस का?” हा प्रश्नच चर्चेचा विषय असायचा!
बदलत्या काळात हरवलेला तो सुवास
Diwali-आजची पिढी तेल उटणं सोडून बॉडीवॉश वापरते, आणि पहाटेचा सण दुपारी सुरू होतो.
नव्या काळाच्या या बदलांमध्ये काही गोष्टी चांगल्या आहेत – सोयी, वेळ, स्वच्छता.
पण त्या काळातला भावनिक गंध, कुटुंबाचा सहवास आणि नैसर्गिक आनंद — हे आता क्वचितच अनुभवायला मिळतं.
पहाटे उठून अंगोळ केल्याने फक्त शरीर नाही, तर घरही जागं व्हायचं.
आईच्या हाताचा स्पर्श, बाबांच्या हास्याचा आवाज, आणि आजीचं गाणं – हे सगळं त्या पहिल्या अंगोळीचं सौंदर्य वाढवायचं.
त्या आठवणींचा सुवास आजही कायम
Diwali-आज इतकी वर्षं झाली, पण त्या दिवसांची आठवण आली की डोळे आपोआप मिटतात.
त्या थंडगार हवेत उटण्याचा सुगंध, चुलीचं उबदार पाणी, आणि अंगावर पडणारे पहिले सूर्यकिरण – हे सगळं आजही मनात खोलवर जिवंत आहे.
कधी कधी अजूनही मी दिवाळीच्या सकाळी थोडं तेल घेऊन डोक्यावर लावतो, आणि त्या काळातील आईचा आवाज कानात येतो –
“चल, पहिली अंगोळ झाली पाहिजे. दिवाळीची सुरुवात शुद्ध मनाने कर.”
निष्कर्ष
Diwali-९० चं दशक संपलं, पण त्या काळातील दिवाळीच्या आठवणी कधीच संपणार नाहीत.
पहाटे उठून केलेली ती पहिली अंगोळ म्हणजे एक संस्कार, एक भावना, आणि एक जिवंत आठवण.
आज आपण आधुनिक साधनांनी सजलेल्या जगात जगतो, पण आपल्या घरातला तो एक दिवा — जो पहिल्या अंगोळीच्या वेळी लावला जातो — तो अजूनही सांगतो :
“प्रकाश बाहेर नाही, तो मनात आहे. आणि त्या मनाचा दरवाजा उघडतो पहिल्या अंगोळीच्या पाण्याने.”