आजच्या डिजिटल युगात खोटी बातमी ही सर्वात धोकादायक “व्हायरस” झाली आहे. सोशल मीडिया, व्हॉट्सअ‍ॅप फॉरवर्ड आणि नकली वेबसाईट्समुळे लाखो लोक चुकीच्या माहितीवर विश्वास ठेवतात. हा लेख तुम्हाला अगदी सोप्या आणि प्रभावी पद्धतीने Fake News ओळखण्याची कौशल्यं देतो.
प्रस्तावना
“फॉरवर्डेड मेसेज इज नॉट ऑलवेज ट्रू!”
दररोज आपल्याला डझनभर माहिती मिळते. पण त्यातली प्रत्येक माहिती खरी असेलच असं नाही. खोटी माहिती कधी कधी हिंसा, वैमनस्य, आर्थिक फसवणूक आणि भीती निर्माण करू शकते.
म्हणूनच—खबरदारीची पहिली पायरी म्हणजे Fake News ओळखता येणं.
सायबर सुरक्षा — ऑनलाइन फसवणूक टाळण्यासाठी 10 टिप्स
PIB Fact Check (Government of India)
खोट्या बातम्या ओळखण्याची 10 सोपी तंत्रं
1. हेडलाइन Sensational आहे का?
खोटी बातमी लक्ष वेधण्यासाठी सनसनाटी हेडलाइन वापरते.
उदा—“या एकाच उपायाने तुमचं आयुष्य बदलेल!”
✔️ अतिशयोक्ती
✔️ भीती निर्माण करणारे शब्द
✔️ भावनिक छेडछाड
→ अशा हेडलाईन्सवर लगेच शंका घ्या.
2. स्त्रोत (Source) तपासा
✔️ वेबसाईट विश्वासार्ह आहे का?
✔️ .org / .edu / अधिकृत संस्था आहे का?
✔️ About Us किंवा Contact Us पेज आहे का?
Fake न्यूज बहुतेक बनावट डोमेनवरून येतात.
3. फोटो / व्हिडिओचा Google Reverse Search करा
खोट्या बातम्यांमध्ये जुने किंवा वेगळ्या घटनांचे फोटो वापरले जातात.
Google Images मध्ये फोटो Upload करा आणि मूळ स्त्रोत शोधा—खरे-खोटे लगेच कळते.
4. तारीख तपासा
जुनी घटना नवीन म्हणून फैलावली जाते.
उदा—5 वर्षांपूर्वीचा पूर फोटो “ब्रेकिंग न्यूज” म्हणून येताना दिसतो.
5. लेखकाचे नाव तपासा
विश्वासार्ह लेखक किंवा पत्रकारांनी लिहिलेली बातमी असावी.
अनोळखी किंवा अस्तित्वात नसलेले लेखक = शंका.
6. इतर माध्यमांमध्ये बातमी आली आहे का?
खरी बातमी X (Twitter), सरकारी वेबसाईट, मोठ्या न्यूज पोर्टल्सवर दिसते.
फक्त एकाच obscure चॅनेलवर दिसणारी बातमी Fake असू शकते.
7. भाषा तपासा
सामान्य चुका: Fake News
✔️ स्पेलिंग मिस्टेक
✔️ Grammatically चुकीचे वाक्य
✔️ आक्रमक किंवा भडकाऊ भाषा
अशा गोष्टी बहुतेक फेक न्यूजमध्ये असतात.
8. Fact-Checking वेबसाईट्स वापरा
भारतामध्ये सर्वात विश्वसनीय Fact-Check वेबसाइट्स:
- PIB Fact Check
- Alt News
- Boom Live
- Factly
9. भावनिक प्रतिक्रिया आली तर थांबा
फेक न्यूज बहुतेक राग, भीती किंवा धक्का देण्यासाठी तयार केली जाते.
एखादी पोस्ट पाहून जर तुमच्यात तीव्र भावना निर्माण होत असेल, तर थांबा आणि नीट तपास करा.
10. WhatsApp Forward वर कधीच विश्वास ठेवू नका
“Forwarded Many Times” हा सर्वात मोठा लाल झेंडा.
नेहमी स्त्रोत आणि सत्यता तपासूनच कोणताही मेसेज पुढे पाठवा.
निष्कर्ष
Fake News हा आधुनिक काळाचा सर्वात मोठा धोका आहे. पण योग्य तंत्रं वापरली तर तुम्ही सहज ओळखू शकता. माहिती शेअर करण्यापूर्वी “थांबा—तपासा—नंतरच पाठवा” हा मंत्र पाळा.
जागरूक नागरिक बना, जागरूक समाज घडवा.