Maratha Kunbi Reservation in OBC-हैद्राबाद गॅझेटियर म्हणजे काय, त्याचा इतिहास आणि त्यातील माहिती काय आहे हे जाणून घ्या. मराठा समाजाला कुणबी म्हणून ओबीसी आरक्षण मिळवून देण्यासाठी या गॅझेटियरचा कसा संदर्भ घेतला जातो, याची सविस्तर माहिती या लेखात दिली आहे. गॅझेटियर हा शासनाने प्रकाशित केलेला अधिकृत संदर्भग्रंथ असून त्यामध्ये जिल्ह्याची भूगोल, संस्कृती, समाजजीवन, जाती-जमाती यांचा उल्लेख असतो. हैद्राबाद स्टेटमध्ये मराठा आणि कुणबी यांचा उल्लेख एकत्र आढळतो म्हणूनच सध्याच्या मराठा आरक्षणाच्या मागणीत या दस्तऐवजाला विशेष महत्त्व आले आहे.
प्रस्तावना
सध्या महाराष्ट्रात मराठा आरक्षणाचा प्रश्न अत्यंत ज्वलंत बनला आहे. मराठा समाजाला कुणबी म्हणून नोंदणी करून ओबीसी प्रवर्गात आरक्षण द्यावे की नाही, या संदर्भात शासनाने जीआर काढला आहे. या चर्चेत एक नवा शब्द प्रचंड प्रमाणात पुढे येत आहे तो म्हणजे हैद्राबाद गॅझेटियर.Maratha Kunbi Reservation in OBC हा शब्द माध्यमांत, आंदोलनांत आणि जनतेमध्ये वारंवार उच्चारला जातो. पण नेमकं हैद्राबाद गॅझेटियर म्हणजे काय, त्याचा इतिहास काय, त्यामधील माहिती कितपत अधिकृत आहे आणि मराठा समाजाशी त्याचा संबंध कसा जोडला जातो – याबद्दल बहुतेक लोकांना स्पष्ट कल्पना नाही.
गॅझेटियर म्हणजे काय?
गॅझेटियर म्हणजे एखाद्या राज्याची, जिल्ह्याची किंवा प्रांताची सविस्तर माहिती देणारा अधिकृत संदर्भग्रंथ. यामध्ये त्या भागाचं क्षेत्रफळ, भौगोलिक स्थिती, नद्या, डोंगर, जंगल, वन्यजीव, लोकजीवन, जाती-जमाती, धर्म, प्रथा-परंपरा, सामाजिक चालीरीती, संस्कृती, अर्थकारण, शेती, शिक्षण, देवदेवता, कला-साहित्य यांचा तपशील दिलेला असतो. गॅझेटियर हा माहितीचा अधिकृत स्रोत मानला जातो कारण तो शासनाच्या अधिपत्याखाली तयार केला जातो.
गॅझेटियर तयार करण्याची प्रक्रिया
हा ग्रंथ जिल्हाधिकाऱ्यांच्या अधिपत्याखाली तयार होतो. त्या भागातील शासकीय विभाग, माहिती अधिकारी, शिक्षण, कृषी, दळणवळण, सामाजिक कार्य अशा क्षेत्रातील जाणकार व्यक्ती यामध्ये सहकार्य करतात.Maratha Kunbi Reservation in OBC त्यामुळे गॅझेटियरमधील माहिती ही त्या काळातील प्रामाणिक आणि अद्यावत समजली जाते. ज्या वर्षी तो प्रकाशित होतो त्या काळाची स्थिती त्यात नोंदवलेली असते. पुढील 15 ते 20 वर्षांनी नवा गॅझेटियर प्रसिद्ध होतो.
हैद्राबाद गॅझेटियरचा उगम
महाराष्ट्रातील लातूर, उस्मानाबाद, औरंगाबाद, परभणी, नांदेड, बीड, जालना इत्यादी मराठवाड्याचा मोठा भाग पूर्वी हैद्राबाद निजामशाहीच्या अखत्यारीत होता. त्या काळी या भागासाठी हैद्राबाद गॅझेटियर प्रकाशित झाला. हा संदर्भग्रंथ इंग्रजी, उर्दू तसेच मराठी आणि मोडी लिपीमध्ये उपलब्ध होता. निजामकाळात उर्दू ही प्रशासकीय भाषा होती, तर इंग्रजीचा प्रभाव वाढत असल्याने बहुतांशी ग्रंथ इंग्रजीतही लिहिले गेले.
अधिकृत माहितीसाठी येथे click करा .
मराठा कुणबीचा उल्लेख
हैद्राबाद गॅझेटियरमध्ये त्या काळात त्या प्रांतात वास्तव करणाऱ्या जाती-जमातींची नोंद केली आहे. यामध्ये मराठा आणि कुणबी हे शब्द अनेक ठिकाणी आढळतात. कुणबी हा शब्द मूळतः शेती करणारा या अर्थाने वापरला जात असे. म्हणून कुणबी ही एक विशिष्ट जात मानली जात असली तरी, प्रत्यक्षात कुणीही शेती करणारा म्हणजे कुणबी असेही अर्थ लावले गेले. त्यामुळे काही भागात मराठा समाजाचा उल्लेख कुणबी म्हणून नोंदवला गेला. यामुळेच आज मराठा समाजाला ओबीसी आरक्षण देताना हैद्राबाद गॅझेटियरचा आधार घेतला जातो.
गॅझेटियर आणि कायदेशीर मान्यता
गॅझेटियर हा शासनाने प्रकाशित केलेला अधिकृत संदर्भग्रंथ असला तरी तो थेट कायदेशीर कागदपत्र म्हणून ग्राह्य धरला जातो का हा प्रश्न महत्त्वाचा आहे. प्रत्यक्षात गॅझेटियर ही माहिती देणारी कागदपत्रे आहेत. त्यामधील माहितीला अधिकृतता आहे, पण ती थेट जातीचा पुरावा म्हणून ग्राह्य धरली जाईलच असे नाही. जातनिहाय पुरावा घेण्यासाठी जनगणना अहवाल, सातबारा उतारे, इनामी जमिनींचे दाखले, शासकीय नोंदी यांचा आधार घ्यावा लागतो.
गॅझेटियर आणि जनगणना यातील फरक
गॅझेटियरमध्ये कोणत्या प्रांतात कोणते समाज, जाती, आडनावे प्रचलित आहेत याची माहिती दिलेली असते. मात्र त्यामध्ये एखाद्या विशिष्ट व्यक्तीचे नाव, वंशावळ किंवा संख्यात्मक तपशील नसतो. Maratha Kunbi Reservation in OBCव्यक्तीगत माहिती ही जनगणना अहवालात (Census Report) मिळते. गॅझेटियरमध्ये फक्त वर्णनात्मक आणि संदर्भात्मक माहिती असते.
मराठा-कुणबी वादाचा संदर्भ
महाराष्ट्रात मराठा समाजाला आरक्षण द्यावे की नाही या संदर्भात अनेकदा मराठा-कुणबी वाद पुढे आला आहे. अनेक ठिकाणी मराठा आणि कुणबी हे समानार्थी शब्द म्हणून वापरले गेलेले आहेत. काही आडनावे मराठा-कुणबी दोन्हीकडे आढळतात.Maratha Kunbi Reservation in OBC त्यामुळे हैद्राबाद गॅझेटियरसारख्या ग्रंथातील नोंदींचा वापर करून मराठा समाजाला ओबीसी प्रवर्गात समाविष्ट करण्याची मागणी करण्यात आली. शासनाने काढलेल्या जीआरमध्येही याच संदर्भाचा उल्लेख आहे.
कुणबी शब्दाचा अर्थ
कुणबी हा शब्द कुणी बी म्हणजे कोणीही बी (बी पेरणारा) या अर्थाने घेतला जातो. जो शेती करतो तो कुणबी – अशी लोकमान्यता आहे. त्यामुळे ब्राह्मण, धनगर, नाईक, इतर अनेक जातींतील लोकही शेती करत असतील तर त्यांना कुणबी म्हणायची प्रथा होती. Maratha Kunbi Reservation in OBCपण कालांतराने कुणबी ही स्वतंत्र जात ठरली. मराठा समाजाचा मोठा भागही परंपरेने शेती करणारा असल्यामुळे मराठा आणि कुणबी यांचा संबंध घडून आला.
हैद्राबाद गॅझेटियरचा उपयोग
आज मराठा आरक्षणाच्या मागणीसाठी आंदोलने होत आहेत. आंदोलक नेते गॅझेटियरमधील नोंदी दाखवत आहेत. यामध्ये मराठा समाजाला कुणबी म्हटले असल्याने त्यांना ओबीसी आरक्षण मिळावे अशी मागणी आहे. Maratha Kunbi Reservation in OBCशासनालाही हा दस्तऐवज संदर्भ म्हणून ग्राह्य धरावा लागतो. तथापि, अंतिम निर्णय हा न्यायालयीन प्रक्रियेवर आणि पुराव्यांवर अवलंबून असतो.
https://smartbharatmanch.com/अधिक माहितीसाठी आमची वेबसाइट पहा–
गॅझेटियर उपलब्धता
गॅझेटियर हे ग्रंथ भारत सरकार व महाराष्ट्र शासनाच्या माहिती विभागाकडे उपलब्ध आहेत. इम्पिरियल गॅझेटियर ऑफ इंडिया, स्टेट गॅझेटियर ऑफ बॉम्बे, डिव्हिजनल गॅझेटियर ऑफ औरंगाबाद, डिस्ट्रिक्ट गॅझेटियर ऑफ लातूर असे विविध भागांचे गॅझेटियर प्रकाशित झालेले आहेत. Maratha Kunbi Reservation in OBCआजकाल हे संदर्भग्रंथ ऑनलाईन पोर्टलवर, ई-लायब्ररीत, तसेच गूगल बुक्ससारख्या प्लॅटफॉर्मवर डिजिटल स्वरूपात उपलब्ध होत आहेत.
गॅझेटियरची भाषिक रूपं
हैद्राबाद निजामकाळात उर्दू ही प्रशासकीय भाषा होती. इंग्रजांच्या काळात इंग्रजीला प्राधान्य देण्यात आले. मराठी आणि मोडी लिपीतही अनेक ठिकाणी गॅझेटियर लिहिले गेले. Maratha Kunbi Reservation in OBCत्यामुळे वेगवेगळ्या जिल्ह्यांचे गॅझेटियर विविध भाषांमध्ये उपलब्ध आहेत. आज अभ्यासकांना त्यांचा मूळ संदर्भ समजून घेण्यासाठी या भाषांचे ज्ञान असणे आवश्यक आहे.
निष्कर्ष
Maratha Kunbi Reservation in OBC -हैद्राबाद गॅझेटियर हा ऐतिहासिक आणि अधिकृत संदर्भग्रंथ आहे. त्यामध्ये त्या काळच्या समाजजीवनाचे वास्तव चित्रण आहे. मराठा समाजाला कुणबी म्हणून उल्लेख मिळाल्यामुळे सध्याच्या आरक्षण प्रश्नात हा दस्तऐवज महत्वाचा ठरतो. मात्र गॅझेटियर हा केवळ माहितीग्रंथ असून तो थेट कायदेशीर पुरावा नाही. तरीसुद्धा शासनाने आणि न्यायालयाने तो एक प्रामाणिक संदर्भ म्हणून मान्य केला तर मराठा समाजाच्या मागणीसाठी तो उपयोगी ठरू शकतो. या संदर्भातून असे स्पष्ट होते की ऐतिहासिक कागदपत्रांचा वापर आधुनिक प्रश्न सोडवण्यासाठी कसा होऊ शकतो, याचे हे एक ठळक उदाहरण आहे.
अधिक माहितीसाठी भेट द्या: www.smartbharatmanch.com