“Mystery of Dwarka – श्रीकृष्णाची सुवर्ण नगरी, गांधारीचा श्राप, समुद्राखालील उत्खनन व आधुनिक संशोधन. 5000 वर्षांपूर्वीची ही नगरी खरोखर अस्तित्वात होती का? वाचा संपूर्ण माहिती.”
समुद्राच्या तळाशी लपलेले एक भव्य शहर
सुमारे 5000 वर्षांपूर्वी समुद्राच्या मध्यभागी एक सुवर्ण नगरी होती. या नगरीत 9 लाखांहून अधिक महाल होते, जे सोने, चांदी, हीरे आणि मौल्यवान रत्नांनी सजवलेले होते.““Mystery of Dwarka त्या काळातील ही नगरी इतकी समृद्ध आणि व्यवस्थित होती की आजचे आधुनिक शहरही तिच्यासमोर फिके पडतील. पण एका दिवसात हे वैभवशाली शहर समुद्राच्या लाटांमध्ये विलीन झाले.
1983 साली जेव्हा गुजरातच्या ओखा किनाऱ्याजवळ भारतीय पुरातत्त्व संशोधकांची टीम डाइविंगसाठी गेली तेव्हा त्यांना समुद्राखाली काही भव्य रचना दिसल्या. या दृश्याने इतिहास बदलून टाकला. त्यांना मोठमोठ्या भिंती, कोरीव दगडी खांब आणि अवशेष आढळले. संशोधक थक्क झाले – कारण हेच ते शहर होते ज्याचा उल्लेख महाभारतात आहे – भगवान श्रीकृष्णाची द्वारका.
श्रीकृष्ण आणि द्वारका नगरीचा उदय
मथुरेत कंसाच्या अत्याचारांपासून प्रजेला मुक्त केल्यानंतर श्रीकृष्ण तेथे स्थायिक झाले. पण कंसाचा सासरा जरासंध वारंवार मथुरेवर हल्ले करू लागला.“Mystery of Dwarka सतरा वेळा झालेल्या युद्धात जरी श्रीकृष्ण विजयी झाले, तरी सततच्या संघर्षामुळे त्यांनी मथुरा सोडून समुद्रकिनारी नवे शहर उभारण्याचा निर्णय घेतला.
श्रीकृष्णाने समुद्रदेवाला प्रार्थना केली आणि समुद्रदेवाने त्यांना 12 योजन भूमी दान केली. वास्तुकलेचे देव विश्वकर्मा यांनी भव्य नगरी उभारली. सुवर्ण भिंती, रौप्याचे फर्श, सुसज्ज महाल, सुंदर बागा, स्वच्छ सरोवरे, भव्य बाजारपेठा – अशी ही नगरी म्हणजे पृथ्वीवर अवतरलेले स्वर्गच होते.
भागवत व पुराणातील वर्णन
भागवत पुराणानुसार द्वारकेत 900 हून अधिक महाल होते. प्रत्येक महाल चांद्रकांत, माणिक, पाचू आणि सोन्याने सजलेला होता. बलराम, रुक्मिणी, सत्यभामा, जांभवती अशा राण्यांसाठी स्वतंत्र राजमहल होते. या नगरीत बंदर, व्यापाराची सोय, जलपुरवठा व्यवस्था, सिंचन यंत्रणा सर्वकाही होते.
गांधारीचा श्राप आणि द्वारकेचा अंत
महाभारत युद्ध संपल्यानंतर गांधारीने श्रीकृष्णाला श्राप दिला की जसा माझा वंश नष्ट झाला तसाच तुझा वंशही संपुष्टात येईल. यामुळे यदुवंशाचा नाश सुरू झाला.
दुसरी घटना म्हणजे सांबचा प्रसंग. ऋषींनी दिलेल्या शापामुळे लोखंडी मुसळ तयार झाले आणि तेच यदुवंशाच्या विनाशाचे कारण ठरले. “Mystery of Dwarkaअखेर प्रभास क्षेत्रातील उत्सवात यदुवंशी एकमेकांशीच लढू लागले. श्रीकृष्णाने विनाश समीप असल्याचे ओळखले आणि वनात विश्रांतीसाठी गेले. तिथे एका शिकाऱ्याने चुकून त्यांच्यावर बाण सोडला. श्रीकृष्णाने देहत्याग केला आणि त्याच क्षणी द्वारका नगरी समुद्रात लुप्त झाली.
द्वारका नगरीचा इतिहास
श्रीकृष्णाची पौराणिक नगरी द्वारका ही समुद्राखाली दडलेली आहे असे अनेक पुराणांमध्ये उल्लेख आढळतात. महाभारत युद्धानंतर गांधारीच्या श्रापामुळे ही नगरी समुद्रात विलीन झाली असे सांगितले जाते.
पुरातत्त्वीय पुरावे
१९८० पासून पुरातत्त्व विभागाने अनेक उत्खनने केली. या उत्खननांमध्ये भिंती, शिलालेख आणि समुद्राखालील प्राचीन रचना आढळल्या. या संदर्भातील अधिकृत माहिती भारतीय पुरातत्त्व विभागाच्या संकेतस्थळावर उपलब्ध आहे.
आधुनिक संशोधन
आजही अनेक वैज्ञानिक आणि इतिहासकार द्वारकेच्या अस्तित्वाचा अभ्यास करत आहेत. National Geographic आणि इतर संशोधन संस्थांनी या विषयावर वेगवेगळे पुरावे मांडले आहेत.
द्वारका शोधाचा आरंभ
शतकानुशतके द्वारकेला केवळ एक पौराणिक कथा मानले जात होते. पण 20व्या शतकात परिस्थिती बदलली.
- 1930 च्या दशकात काही मच्छीमार व पायलटांनी समुद्राखाली विचित्र दगडी रचना पाहिल्या.
- 1963 मध्ये एएसआयने बेट द्वारका येथे उत्खनन केले आणि प्राचीन भांडी, मूर्ती व पक्के बांधकाम आढळले.
- 1970 च्या दशकात मिळालेल्या ताम्रपटात श्रीकृष्णाचा उल्लेख सापडला.
या सर्वांनी द्वारका खरोखर अस्तित्वात होती याचा अंदाज दिला.
डॉ. एस. आर. राव आणि समुद्री उत्खनन
1979 मध्ये डॉ. एस. आर. राव यांनी पहिल्यांदा समुद्राखाली उत्खनन सुरू केले. साधनांची कमतरता, फंडिंगची अडचण असूनही त्यांनी हार मानली नाही.
1983 ते 1992 दरम्यान त्यांनी अनेक मोहिमा केल्या. या मोहिमेत :
- 560 मीटर लांब दगडी भिंत
- 30 पेक्षा जास्त दगडी खांब
- प्राचीन लंगर
- मातीची भांडी, सील्स आणि धातूच्या वस्तू
सापडल्या. कार्बन डेटिंगनुसार या वस्तू 1500 ईसा पूर्व ते 3000 ईसा पूर्व या काळातील होत्या. काही वस्तू 9000 वर्षे जुन्या असल्याचेही आढळले.
आधुनिक तंत्रज्ञान आणि नवे पुरावे
2001 मध्ये एनआयओटी आणि एएसआय यांनी अत्याधुनिक तंत्रज्ञान वापरून समुद्राखालील सर्वेक्षण सुरू केले.“Mystery of Dwarka सोनार स्कॅन, सब-बॉटम प्रोफाइलर इत्यादींच्या साहाय्याने 4000 चौ. मी. क्षेत्राचे नकाशे तयार झाले.
या शोधात आढळले –
- चौकोनी दगडी ब्लॉक्स
- चुनखडीचे अवशेष
- टेराकोटा सील्स
- प्राचीन नाल्या आणि सिंचन व्यवस्था
कार्बन डेटिंगनुसार या वस्तू 5000 ते 9000 वर्षे जुन्या होत्या. यामुळे द्वारका हडप्पा संस्कृती द्वारका नगरीबद्दल अधिक माहितीसाठी आमच्या या संकेतस्थळाला भेट द्या.”
पेक्षाही जुनी असू शकते, हे स्पष्ट झाले.
द्वारका डुबण्यामागील वैज्ञानिक कारण
धार्मिक ग्रंथात श्रापाचे वर्णन आहे, पण वैज्ञानिक दृष्टिकोन वेगळा आहे. समुद्र विज्ञानानुसार 9000 वर्षांपूर्वी समुद्राचा स्तर आजच्या तुलनेत 25 मीटर खाली होता. 5000 ईसा पूर्वी समुद्र अचानक वाढला आणि किनाऱ्यावरील अनेक वसाहती पाण्याखाली गेल्या.
याच काळात द्वारका हळूहळू समुद्रात विलीन झाली.“Mystery of Dwarka म्हणजेच द्वारकेचे डुबणे हे एक नैसर्गिक व जागतिक स्तरावर घडलेले समुद्री आपत्तीचे परिणाम होते.
2024 – द्वारकेचा ऐतिहासिक क्षण
25 फेब्रुवारी 2024 रोजी भारताचे पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी स्वतः द्वारकेच्या समुद्री उत्खननात भाग घेतला. “Mystery of Dwarkaनौसेनेच्या डाइविंग टीमसोबत त्यांनी समुद्राखाली उतरून द्वारकेचे अवशेष पाहिले – दगडी भिंती, खांब, मंदिरांचे पाया. त्यांनी समुद्रात मोरपंख अर्पण करून श्रीकृष्णाला अभिवादन केले.
हा क्षण संपूर्ण जगासाठी संदेश ठरला की द्वारका फक्त कथा नाही तर वास्तव आहे.
आजची द्वारका
आज द्वारका दोन भागांत आहे –
- धरतीवरील द्वारका – जिथे लाखो भक्त दरवर्षी द्वारिकाधीश मंदिरात दर्शनासाठी येतात.
- समुद्राखालील द्वारका – जी आता जगभरात The Lost City of Krishna म्हणून ओळखली जाते.
निष्कर्ष
द्वारकेचा इतिहास आपल्याला सांगतो की आस्था आणि विज्ञान या विरोधी गोष्टी नाहीत. आस्था विश्वास देते आणि विज्ञान त्याचे पुरावे देतो. “Mystery of Dwarka द्वारका एकेकाळी स्वर्ण नगरी होती – वैभवशाली, अध्यात्मिक आणि आत्मनिर्भर. श्राप, अहंकार आणि निसर्ग यांच्या संगमामुळे ती समुद्रात लुप्त झाली.
पण आजही तिचे अस्तित्व जिवंत आहे –
- मंदिरांच्या घंट्यांत
- समुद्राच्या लाटांमध्ये
- आणि वैज्ञानिक अहवालांत.
द्वारका आपल्याला स्मरण करून देते की संस्कृती, सत्य आणि श्रद्धा कधीही नष्ट होत नाहीत. त्या पुन्हा पुन्हा उगवतात – आपल्याला नवे बोध देण्यासाठी.
जय द्वारिकाधीश!