PM Vishwakarma Yojana ही भारत सरकारची एक महत्त्वाची योजना आहे. देशातील परंपरागत हस्तकला व्यवसाय करणाऱ्या कारागिरांना प्रोत्साहन देण्यासाठी ही योजना सुरू करण्यात आली आहे. या योजनेअंतर्गत कारागिरांना आधुनिक प्रशिक्षण, आर्थिक मदत, टूलकिट, मार्केटिंग सपोर्ट अशा अनेक सुविधा दिल्या जातात.
प्रकल्पाचे उद्दिष्ट
PM Vishwakarma Yojana ही योजना भारतातील परंपरागत कौशल्य आणि कारागिरी जपण्यासाठी एक मोठे पाऊल आहे. देशाच्या इतिहासात सुतार, लोहार, सोनार, माती काम करणारे, न्हावी, चर्मकार, विणकर अशा लोकांनी समाजाच्या विकासात महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे. परंतु काळाच्या ओघात यांचे व्यवसाय आधुनिक तंत्रज्ञान, मशीनरी आणि मोठ्या उद्योगांच्या स्पर्धेत टिकून राहणे कठीण झाले. या पारंपरिक व्यवसायांना पुन्हा सक्षम करण्यासाठी, त्यांचा आत्मविश्वास वाढवण्यासाठी आणि आर्थिकदृष्ट्या सक्षम करण्यासाठी या योजनेचे उद्दिष्ट तयार करण्यात आले आहे.
या योजनेचा मुख्य हेतू म्हणजे पारंपरिक कारागिरीचे संरक्षण करणे आणि याला आधुनिक बाजारपेठेशी जोडणे. कारागिरांना केवळ आर्थिक मदत न देता त्यांना आधुनिक उपकरणे, डिजिटल पेमेंट प्रणाली, ब्रँडिंग, पॅकेजिंग, मार्केटिंग यांसारख्या सुविधा उपलब्ध करून त्यांचे उत्पादन राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय बाजारात पोहोचवण्याचे उद्दिष्ट आहे. त्यांना प्रशिक्षणाच्या माध्यमातून आधुनिक डिझाईन, नवीन तंत्रज्ञान, उत्पादन सुधारणा, ग्राहक सेवा, व्यवसाय व्यवस्थापन यांचे मार्गदर्शन दिले जाते.शासकीय पातळीवरून कारागिरांना ओळख देण्यासाठी PM Vishwakarma Yojana आणि ID कार्ड देण्यात येते. यामुळे त्यांना सरकारी लाभ पोहोचवणे सोपे होते. रोजगार संधी वाढवणे हा या योजनेचा महत्त्वाचा हेतू आहे. बहुसंख्य कारागीर कुटुंब आधारित व्यवसाय करतात, त्यामुळे एका कारागिराला लाभ मिळाला तर संपूर्ण कुटुंबाचे आर्थिक सक्षमीकरण होते.
या योजनेद्वारे Vocal for Local आणि Make in India ला देखील प्रोत्साहन मिळते. ग्रामीण आणि शहरी कारागिरांमध्ये रोजगार स्थिर ठेवणे, त्यांची उपजीविका मजबूत करणे आणि परंपरेची किंमत वाढवणे हे उद्दिष्ट यशस्वीरित्या साध्य होणार आहे. भारताची सांस्कृतिक कारागिरी ही देशाची अनोखी ओळख आहे. ती वाचवून भविष्यातील पिढ्यांसाठी रोजगार उपलब्ध करून देणे म्हणजेच या योजनेचा मुख्य हेतू.
अशाच प्रकारच्या माहितीसाठी येथे click करा .
कोण-कोण अर्ज करू शकतात?
PM Vishwakarma Yojana ही खऱ्या अर्थाने कारागिरांसाठी तयार केलेली योजना आहे. पात्रता ठरवताना सरकारने पात्र व्यक्तींच्या कौशल्याला आणि परंपरागत व्यवसायाला सर्वात जास्त महत्त्व दिले आहे. या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी, अर्जदाराने भारताचा नागरिक असणे आवश्यक आहे तसेच वय १८ वर्षांपेक्षा जास्त असावे.ही योजना विशेषत: १८ पारंपरिक व्यवसाय करणाऱ्यांसाठी आरक्षित आहे. यात सुतार, लोहार, सोनार, चर्मकार, न्हावी, कुम्हार, तांबे-पितळ काम करणारे, चांभार, विणकर, राजमिस्त्री, मूर्तीकार, खेळणी बनवणारे इत्यादी व्यवसायांचा समावेश आहे. सरकार भविष्यात व्यवसायांची संख्या वाढवणार आहे, त्यामुळे अधिक कारागीरांना लाभ मिळणार आहे.
अर्जदाराने स्वतः काम करणारा असणे आवश्यक आहे — म्हणजेच तो व्यवसाय प्रत्यक्षपणे करीत असलेला कारागीर असावा. फक्त व्यवसायाचे मालक असणे अपुरे आहे, प्रत्यक्ष कामात सहभाग असणे आवश्यक आहे. सरकारी किंवा खासगी नोकरी करणारे या योजनेसाठी अयोग्य ठरतात. तसेच एका कुटुंबातील एकाच व्यक्तीला या योजनेचा लाभ घेण्याची परवानगी आहे.अर्जदाराने पूर्वी अशी कोणतीही सरकारी सहाय्यित व्यवसाय परिष्करण योजना किंवा व्याज सबसिडी योजना घेतली नसावी, जर घेतली असेल तर कालावधी तपासून निर्णय घेतला जाईल. अर्ज करताना व्यवसाय चालू असल्याचा पुरावा आवश्यक असू शकतो — जसे की कार्यशाळेचे फोटो, ग्राहक व्यवहाराचा पुरावा, स्थानिक मंडळात नोंदणी इ.
महत्त्वाचे म्हणजे — कौशल्याचा पुरावा नसल्यासही कारागिरांना प्रशिक्षणाच्या माध्यमातून पात्र घोषित करण्यात येते. ग्रामीण, शहरी, आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटकांना विशेष प्राधान्य दिले जाते. जात, धर्म, प्रदेश भेदभाव नाही — कौशल्य हाच मुख्य आधार!यामुळे हजारो वर्षांची कारागिरी जपणाऱ्या लोकांना नव्या रोजगार संधी आणि आर्थिक स्थैर्याचा मार्ग खुला होत आहे.
अर्ज कसा करावा?
PM Vishwakarma Yojana साठी अर्ज प्रक्रिया पूर्णपणे ऑनलाईन आहे. त्यामुळे देशातील कोणताही कारागीर सहजपणे अर्ज करू शकतो.
अर्ज करण्यासाठी आवश्यक प्रक्रिया:
-वेबसाइटवर लॉगिन केल्यानंतर “New Registration” वर क्लिक करावे.
-Aadhaar + Mobile Number द्वारे OTP पडताळणी करावी.
-व्यवसायाची निवड आणि माहिती प्रविष्ट करावी.
-कागदपत्रे अपलोड करावी.
-स्थानिक अधिकाऱ्यांकडून पडताळणी
-मंजुरीनंतर प्रशिक्षण आणि कर्ज सुविधा उपलब्ध
अर्ज करताना Aadhaar Card बँक खात्याशी जोडलेले असावे. मोबाईल नंबर Aadhar-linked असेल तर OTP verification त्वरीत पूर्ण होते. बँक पासबुकवरील नाव आणि आधार कार्डवरील नाव जुळणे आवश्यक आहे; अन्यथा नोंदणी अडू शकते.अनेक कारागिरांना ऑनलाइन अर्ज करणे कठीण जाते, त्यामुळे सरकारने CSC (Common Service Centre) मार्फत अर्ज करण्याची सुविधा उपलब्ध केली आहे. तेथे VLE अधिकारी अर्ज पूर्ण करण्यात मदत करतात.
अर्ज केल्यानंतर व्यवसायाचे प्रत्यक्ष निरीक्षण, कौशल्य तपासणी आणि दस्तऐवज सत्यापन केले जाते. पात्रता निश्चित झाल्यानंतर अर्जदाराला Vishwakarma प्रमाणपत्र आणि ID Card देण्यात येते, ज्यामुळे सरकारी योजनांशी जोडणे सोपे होते.
अर्जानंतर मिळणारी मदत —
-प्रशिक्षण कॉल
-टूलकिट सहाय्य
-बँक कर्ज मंजुरी प्रक्रिया
-डिजिटल पेमेंट प्रशिक्षण
सरकार अर्ज प्रक्रिया पारदर्शक व सुलभ ठेवण्यासाठी काम करत आहे. त्यामुळे कारागिरांनी दलाल, एजंट किंवा पैसे मागणाऱ्या कोणत्याही व्यक्तीवर विश्वास ठेवू नये — कारण ही योजना पूर्णपणे मोफत आहे.PM Vishwakarma पोर्टलवरून अर्जाची स्थिती तपासता येते, शंका असल्यास हेल्पलाइनद्वारे मदत मिळते. त्यामुळे प्रत्येक पात्र कारागिराने ही संधी नक्की घेतली पाहिजे.
प्रशिक्षण संधी व आर्थिक मदत
PM Vishwakarma Yojana या योजनेतील सर्वात महत्त्वाचा घटक म्हणजे कौशल्य प्रशिक्षण. पारंपरिक कलेसह आधुनिक तंत्रज्ञानाचे मिश्रण झाल्यास उत्पादकता आणि उत्पन्न दोन्ही वाढतात. कारागिरांना Basic Skills Training आणि Advanced Skills Training दिले जाते.
प्रशिक्षण दरम्यान —
-दररोज ₹500 पर्यंत भत्ता
-प्रवास भत्ता
-उत्पादन प्रदर्शनाची संधी
प्रशिक्षण संपल्यावर —PM Vishwakarma Yojana
-₹15,000 पर्यंत टूलकिट मदत (उपकरणे, मशीन, टूल्स इ.)
| टप्पा | कर्ज रक्कम | व्याज दर | हमी |
|---|---|---|---|
| Phase 1 | ₹1 लाख | फक्त 5% | सरकारची हमी |
| Phase 2 | ₹2 लाख | फक्त 5% | व्यवसाय वाढवण्यासाठी |
– EMI कमी
– क्रेडिट स्कोअर वाढतो
– व्यवसाय विस्तारास मदत
सरकार थेट बँकेशी समन्वय साधते म्हणून कारागिरांना मोठी धावपळ करावी लागत नाही.
मार्केटिंग आणि डिजिटल सपोर्ट
- डिजिटल पेमेंट केल्यास इन्सेंटिव्ह
- उत्पादनांचे ऑनलाईन पोर्टलवर प्रदर्शन
- पॅकेजिंग, ब्रँडिंग, किंमत निर्धारण मार्गदर्शन
- निर्यात बाजारपेठेशी जोडण्याची संधी
यामुळे कारागिरांना ग्राहकवाढ + चांगला नफा मिळू शकतो.
आवश्यक कागदपत्रे
PM Vishwakarma Yojana साधी आणि पारदर्शक ठेवण्यात आली आहे. त्यामुळे कागदपत्रांची यादीही कमी आणि सोपी आहे.
तथापि, योग्य कागदपत्रे ठेवणे महत्वाचे —
आवश्यक दस्तऐवज:
- आधार कार्ड (Unique Identity)
- मोबाईल नंबर (Aadhaar linked)
- बँक पासबुक / खाते क्रमांक
- ओळख सिद्ध करणारे दस्तऐवज (जर लागले तर)
- पारंपरिक व्यवसायाचा पुरावा (फोटो/नोंदणी)
- उत्पन्न प्रमाणपत्र (काही प्रकरणांत)
निष्कर्ष —
PM Vishwakarma Yojana ही फक्त आर्थिक मदतीची योजना नसून पारंपरिक कौशल्याला मान्यता देणारी क्रांतिकारक योजना आहे. सध्या मोठ्या कंपन्यांच्या आणि तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीमुळे कारागिरांचे अस्तित्व जपणे आव्हानात्मक झाले आहे. पण या योजनेमुळे त्यांना नव्या संधी उपलब्ध होत आहेत.
सरकारचा प्रयत्न आहे की:PM Vishwakarma Yojana
- प्रत्येक गावातील कारागिरांपर्यंत ही योजना पोहोचावी
- त्यांच्या उत्पादनांची किंमत वाढावी
- परंपरा आणि आधुनिकता यांचे सेतू निर्माण व्हावेत
अनेक कारागिरांचा आत्मविश्वास कमी झाला होता, व्यवसाय बंद करण्याची वेळ आली होती. पण —
“जहाँ Vishwakarma, वहाँ विकास”
हा संदेश या योजनेमुळे पुन्हा जिवंत झाला आहे .
आज एक कारागीर आधुनिक साधनांद्वारे अधिक नफा कमवू शकतो. डिजिटल पेमेंट्समुळे त्यांचा व्यवसाय तंत्रज्ञानाशी जोडला जात आहे. प्रशिक्षणामुळे त्यांचे कौशल्य प्रमाणित होत आहे. आणि कर्जामुळे आर्थिक संकट दूर होत आहे.
ही योजना फक्त आर्थिक प्रगतीच नव्हे तर —PM Vishwakarma Yojana
-सामाजिक प्रतिष्ठा
– सांस्कृतिक ओळख
– पिढीजात कौशल्य संवर्धन
यांनाही बळकटी देते.
म्हणून पात्र कारागिरांनी अर्ज करून ही सुवर्णसंधी नक्की घ्यावी.तसेच आपणही आपल्या आजूबाजूच्या कारागिरांना याची माहिती देऊन त्यांना प्रगतीच्या दिशेने चालण्यास मदत करू शकतो.