“Vasubaras” हा दिवाळीचा पहिला आणि शुभ दिवस आहे. या दिवशी गाय व वासराचे पूजन करून गोमातेप्रती कृतज्ञता व्यक्त केली जाते. “वासु” म्हणजे गाय आणि “बारस” म्हणजे द्वादशी, म्हणून या दिवसाला वसुबारस म्हणतात. हा दिवस समृद्धी, शांती आणि निसर्गाशी एकरूपतेचा प्रतीक मानला जातो. या दिवशी गोमातेचे पूजन केल्याने घरात सुख-समृद्धी व आरोग्य लाभते, अशी श्रद्धा आहे.
वसुबारस
“Vasubaras” हा दिवाळी सणाचा पहिला आणि सर्वात शुभ दिवस मानला जातो. महाराष्ट्र, गुजरात, मध्यप्रदेश तसेच भारतातील अनेक भागात हा दिवस मोठ्या भक्तीभावाने साजरा केला जातो. “वासु” म्हणजे गाय आणि “बारस” म्हणजे द्वादशी (१२वा दिवस), त्यामुळे या दिवशी गोधन पूजन केले जाते. वसुबारस हा दिवस केवळ धार्मिक नव्हे, तर सांस्कृतिक आणि सामाजिक दृष्टीनेही अत्यंत महत्त्वाचा आहे. या दिवशी गाई आणि वासराचे पूजन करून मानव निसर्गाशी असलेल्या नात्याची आठवण ठेवतो. दिवाळीच्या या पहिल्या दिवशी गोधनाला स्नान घालून त्यांची आरती केली जाते, फुले व हारांनी सजवले जाते आणि त्यांना गूळ-भाकरीचा नैवेद्य अर्पण केला जातो. या दिवशी घरात शांतता आणि समृद्धी नांदावी अशी प्रार्थना केली जाते. ग्रामीण भागात शेतकरी आपली जनावरे हळद-कुंकू, चंदन आणि फुलांनी सजवतात. वसुबारस हा सण कृतज्ञतेचा, निसर्गाशी एकरूप होण्याचा आणि गोमातेचा सन्मान करण्याचा प्रतीक आहे. याच दिवशी दिवाळीचा उत्सव सुरू होतो, जो पुढील काही दिवस समृद्धी आणि आनंदाचे प्रतीक बनतो.
पुढील दिवस वाचा – धनत्रयोदशी 2025
वसुबारसचे धार्मिक महत्त्व
भारतीय संस्कृतीत गाय ही “गोमाता” म्हणून पूजनीय आहे. ती मानवाला पंचगव्य (दूध, दही, तूप, शेण आणि मूत्र) प्रदान करते, जे आयुर्वेदात आणि आपल्या दैनंदिन जीवनात अत्यंत उपयुक्त आहेत. “Vasubaras”चा सण म्हणजे या दैवी प्राण्याबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा दिवस. गाईचे दूध मुलांना पौष्टिक आहार देते, तर शेण आणि मूत्र शेतीसाठी नैसर्गिक खत म्हणून वापरले जाते. प्राचीन काळी गोधन हे संपत्तीचे आणि समृद्धीचे प्रतीक मानले जात असे. म्हणूनच वसुबारसच्या दिवशी गोधनाची पूजा करून समृद्धी आणि शांतीची प्रार्थना केली जाते.
या दिवशी अनेक ठिकाणी महिलावर्ग विशेष पूजन विधी पार पाडतो. गाईला फुलांच्या माळांनी सजवून तिच्या कपाळावर चंदन-कुंकू लावतात. तिच्या वासरालाही फुलांची माळ घालतात आणि आरती करून तिला गूळ-भाकरीचा नैवेद्य देतात. गोमातेची पूजा केल्याने घरात सुख-शांती, आरोग्य आणि धनवृद्धी होते असा विश्वास आहे. “गोधनाम् पालनं पुण्यम्” असा उल्लेख धर्मग्रंथात आहे, म्हणजे गोधनाचे पालन हे पुण्य मानले गेले आहे. म्हणूनच वसुबारसला केवळ पूजनाचा दिवस न मानता, तो निसर्गाशी असलेली एक नाळ जपण्याचा सण आहे.
पूजन विधी
“Vasubaras”च्या पूजन विधीला अत्यंत पारंपरिक आणि धार्मिक स्वरूप असते. सकाळी लवकर उठून घरातील महिलावर्ग स्वच्छता करतात. त्यानंतर गाई-म्हशींना अंघोळ घालून त्यांना हळद, कुंकू आणि फुलांच्या माळांनी सजवले जाते. त्यांच्या शिंगांवर रंगीत रंग लावले जातात आणि अंगावर हळद-कुंकूचे ठिपके मारले जातात. या सर्व प्रक्रियेत गाईला ‘माता’ मानून आदराने वागवले जाते.
यानंतर गाई-म्हशींच्या कपाळावर चंदन-तिलक लावून आरती केली जाते. आरतीसाठी तुपाचा दिवा वापरतात आणि “गोमाते”ची प्रार्थना केली जाते. गाईभोवती प्रदक्षिणा घालून गाईला गूळ, भाकरी, चारा, तांदूळ आणि नारळाचा नैवेद्य अर्पण केला जातो. काही ठिकाणी गाई-म्हशींना नवे कपडे किंवा सजावटीचे फुलांचे हार देखील घालतात.
ग्रामीण भागात शेतकरी आपल्या शेतीतील बैलांचेदेखील पूजन करतात कारण शेतीत त्यांचे योगदान अत्यंत महत्त्वाचे असते. शहरातही हा सण आता उत्साहाने साजरा होतो, जिथे लोक दुधाळ गायींची पूजा करून त्यांना अन्न देतात. पूजनानंतर महिलावर्ग घरातील सदस्यांना “गोधन पूजनाच्या शुभेच्छा” देतो. या दिवशी उपवास किंवा हलका आहार घेतला जातो आणि दिवस शांततेत व भक्तीभावाने साजरा केला जातो.
धार्मिक आणि सामाजिक संदेश
“Vasubaras” हा सण केवळ धार्मिक नसून तो एक सामाजिक व पर्यावरणीय संदेश देणारा सण आहे. या दिवसातून आपल्याला निसर्गाशी एकरूप राहण्याचे आणि प्राणीमात्रांविषयी कृतज्ञतेचे महत्त्व शिकवले जाते. गाय हे केवळ दूध देणारे जनावर नाही, तर ती आपल्या पर्यावरणाचा एक अविभाज्य घटक आहे. तिच्यामुळे शेतीला खत मिळते, अन्नसाखळी टिकून राहते आणि ग्रामीण अर्थव्यवस्था मजबूत होते.
आजच्या आधुनिक जीवनशैलीत माणूस निसर्गापासून दूर जात आहे. वसुबारसचा सण आपल्याला आठवण करून देतो की आपली समृद्धी आणि अस्तित्व हे निसर्गावरच अवलंबून आहे. म्हणूनच या दिवशी गाय, वासरू, बैल, म्हैस यांचा सन्मान करून आपण आपल्या जीवनातील त्यांच्या भूमिकेची कबुली देतो.
वसुबारस हा सण कृतज्ञतेचा आणि सहजीवनाचा प्रतीक आहे. तो मानवाला विनम्रता, दयाळूपणा आणि पर्यावरणाप्रती जबाबदारी यांचा संदेश देतो. हा सण आपल्याला शिकवतो की समृद्धी फक्त पैशाने नाही, तर प्रकृतीशी सुसंवाद ठेवूनच खरी संपन्नता मिळते.
दिवाळीची सुरुवात -“Vasubaras”
“Vasubaras” हा दिवाळी सणाचा पहिला दिवस मानला जातो आणि त्यामुळे तो शुभारंभाचा दिवस ठरतो. या दिवशी दिवाळीच्या उत्सवाला सुरुवात होते. वसुबारसनंतर धनत्रयोदशी, नरक चतुर्दशी, लक्ष्मीपूजन, पाडवा आणि भाऊबीज असे दिवस अनुक्रमे येतात. वसुबारस हा दिवस म्हणजे समृद्धी, सुख, शांतता आणि नवीन सुरुवातीचा प्रतीक.
दिवाळी ही प्रकाशाचा सण मानली जाते — अंध:कारावर प्रकाशाचा, अज्ञानावर ज्ञानाचा विजय. आणि त्याची सुरुवात वसुबारसने होते. गाय पूजन करून निसर्गाला धन्यवाद देणे म्हणजे दिवाळीच्या आध्यात्मिक वातावरणाची सुरुवात करणे. वसुबारस दिवशी अनेक ठिकाणी लोक घरात रांगोळी काढतात, दिवे लावतात आणि गोमातेची प्रार्थना करतात की तिच्या कृपेने घरात लक्ष्मी नांदो.
महाराष्ट्रात वसुबारसला “गोधन पूजन दिन” असेही म्हणतात. ग्रामीण भागात हा दिवस विशेष साजरा केला जातो, जिथे लोक आपल्या शेतीतील जनावरांचे पूजन करतात. त्यामुळे हा दिवस केवळ धार्मिक नसून सांस्कृतिक परंपरेचा एक सुंदर भाग आहे.
वसुबारसचा ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक दृष्टिकोन
“Vasubaras” हा सण केवळ धार्मिक दृष्ट्या नाही तर ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक दृष्ट्या देखील महत्त्वाचा आहे. प्राचीन भारतीय समाजात गाईला केवळ अन्नाचा स्रोत किंवा शेतीसाठी उपयुक्त मानले जात नव्हते, तर ती धर्म, संस्कृती आणि सामाजिक जीवनाचा केंद्रबिंदू मानली जात असे. धर्मग्रंथात गाय आणि तिच्या पालनाचा विशेष उल्लेख आढळतो. विशेषतः वेद, पुराण आणि धर्मशास्त्रांमध्ये गाईसंबंधी विविध पूजा-पद्धती आणि त्यांचे फायदे सांगितले आहेत. “Vasubaras”च्या दिवशी गाई-म्हशींचे पूजन करण्याचा प्रथा प्राचीन काळापासून सुरु आहे, जे आजही महाराष्ट्रासह अनेक भागात टिकलेले आहे.
सांस्कृतिक दृष्ट्या पाहता, वसुबारस हा सण लोककला, रांगोळी, पारंपरिक गाणी आणि उत्सवाच्या स्वरूपात लोकांच्या जीवनात आनंद आणतो. ग्रामीण भागात हा दिवस सामूहिक उत्सवासारखा साजरा केला जातो, जिथे गाईभोवती लोक एकत्र येऊन पूजा करतात आणि समाजात ऐक्याचे आणि सुसंवादाचे वातावरण तयार होते. आधुनिक काळातही वसुबारस हा दिवस आपल्या संस्कृतीशी जोडलेला आहे आणि त्याद्वारे परंपरा जपणे, प्राणी आणि निसर्गाबद्दल आदर दाखवणे हे संदेश लोकांपर्यंत पोहोचतो.
निष्कर्ष -“Vasubaras”
“Vasubaras” हा केवळ पूजनाचा दिवस नाही, तर तो निसर्ग, प्राणी आणि मानव यांच्यातील जिव्हाळ्याचे नाते जपण्याचा उत्सव आहे. या सणातून आपल्याला प्राणीमात्रांविषयी प्रेम, दया आणि कृतज्ञता राखण्याचा संदेश मिळतो. वसुबारसचा खरा अर्थ म्हणजे “गोमातेचा सन्मान आणि तिच्या योगदानाची कबुली देणे”.
आजच्या काळात पर्यावरण, शेती आणि निसर्गाशी असलेली आपली नाळ तुटत चालली आहे. वसुबारस आपल्याला ती पुन्हा जोडण्याची संधी देतो. या दिवशी गाय आणि वासराचे पूजन करून आपण समृद्धी, आरोग्य आणि शांततेची प्रार्थना करतो. गोमातेची कृपा लाभो, अशी भावना मनात ठेवून दिवाळीचा आरंभ केला जातो.
या सणातून एक सुंदर संदेश मिळतो — “प्रकृतीशी मैत्री ठेवा, कारण तीच खरी समृद्धी आहे.”